Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία
Τα τελευταία χρόνια, έχουν δημιουργηθεί πολλές συμμαχίες στον τομέα του διαστήματος, παράλληλα με τη δημιουργία δύο μεγάλων ανταγωνιστικών μπλοκ χωρών που αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό την τρέχουσα δυναμική των διεθνών σχέσεων στη Γη.
Το δυτικό μπλοκ και το μπλοκ υπό την ηγεσία της Κίνας εστιάζουν τις ενέργειές τους στην επιστροφή στη Σελήνη ως σκαλοπάτι για την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη.
Αυτοί οι στόχοι κατοχυρώνονται για πρώτη φορά στις Συμφωνίες Άρτεμις της NASA, που υπογράφηκαν το 2020. Στον πυρήνα του Προγράμματος βρίσκεται ο νέος μεγα-πύραυλος της NASA, το Space Launch System (SLS), καθώς και το διαστημικό σκάφος Orion.
Το πρόγραμμα Άρτεμις είναι ένα σχέδιο τριών επιπέδων, του οποίου το πρώτο βήμα ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2022, όταν στάλθηκε μια αποστολή χωρίς πλήρωμα για να δοκιμάσει την ασφάλεια του πυραύλου SLS και την ικανότητα της κάψουλας Orion να φτάσει στο φεγγάρι, να εκτελέσει σε σεληνιακή τροχιά και να επιστρέψει. στη Γη για μια προσθαλάσσωση στον ωκεανό. Το Άρτεμις 2, μια αποστολή 10 ημερών, θα χρησιμοποιήσει την κάψουλα Orion για να στείλει τους τέσσερις πρώτους αστροναύτες της πιο μακριά από τη Γη, από ό,τι οι άνθρωποι έχουν ταξιδέψει μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, το πλήρωμα θα ολοκληρώσει μια σεληνιακή πτήση και στη συνέχεια θα επιστρέψει στη Γη. Ο στόχος του Άρτεμις 3, αντίθετα, θα είναι να προσγειώσει ένα πλήρωμα στη νότια πολική περιοχή της Σελήνης, χάρη στο Human Landing System (HLS). Εάν πετύχει, αυτή θα είναι η πρώτη σεληνιακή προσγείωση με πλήρωμα μετά το Apollo 17 τον Δεκέμβριο του 1972. Λόγω τεχνικών ζητημάτων και καθυστερήσεων στην ανάπτυξη του διαστημοπλοίου, τόσο το Άρτεμις 2 όσο και το 3 σχεδιάζεται να αναβληθούν για το 2025 και το 2026, αντίστοιχα.
Ένας βασικός πυλώνας της Αποστολής Άρτεμις είναι η Σεληνιακή Τροχιακή Πλατφόρμα Gateway, ο πρώτος διαστημικός σταθμός πέρα από τη Χαμηλή Τροχιά της Γης και ο πρώτος διαστημικός σταθμός που θα περιστρέφεται γύρω από τη Σελήνη. Θα χρησιμεύσει ως κόμβος επικοινωνίας με ηλιακή ενέργεια, επιστημονικό εργαστήριο και μονάδα βραχυπρόθεσμης κατοίκησης για αστροναύτες, καθώς και ένα προγεφύρωμα που θα επιτρέπει την κατασκευή μιας μόνιμης σεληνιακής βάσης στο φεγγάρι. Η Σεληνιακή Πύλη αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα Δυτικής συνεργασίας μεταξύ των εθνικών διαστημικών υπηρεσιών, ιδίως μεταξύ της NASA, της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA), της Καναδικής Διαστημικής Υπηρεσίας (CSA) και της Ιαπωνικής Υπηρεσίας Αεροδιαστημικής Εξερεύνησης (JAXA).
Από την έναρξη των Συμφωνιών Άρτεμις, ο αριθμός των χωρών που συμμετέχουν αυξάνεται σταθερά. Το 2022, το Ισραήλ, η Ρουμανία, το Μπαχρέιν, η Σιγκαπούρη, η Κολομβία, η Γαλλία, η Σαουδική Αραβία, η Ρουάντα και η Νιγηρία υπέγραψαν τις Συμφωνίες. Το 2023 ακολούθησαν νέες χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ισπανίας, της Ινδίας, της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Αγκόλας. Τον Φεβρουάριο 2024, η Ουρουγουάη έγινε η 36η χώρα που υπέγραψε τις Συμφωνίες. Αυτό δείχνει την απήχηση της διαστημικής προσπάθειας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, καθώς και την πόλωση μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου για τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων χωρών στις πρωτοβουλίες τους.
Σε κάθε περίπτωση, ο στρατηγικός στόχος των ΗΠΑ είναι η διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους στο διάστημα σε σχέση με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, καθώς και η συσπείρωση περισσότερων χωρών στο μπλοκ της Δύσης.
Η Κίνα έχει επίσης αυξήσει σημαντικά τις προσπάθειές της για να επιβεβαιώσει την ηγετική της θέση στο διάστημα. Το 2021, το Πεκίνο και η Μόσχα συμφώνησαν να κατασκευάσουν έναν Διεθνή Σταθμό Σεληνιακής Έρευνας (ILRS) έως το 2036. Αυτή η απόφαση σηματοδότησε ένα ορόσημο στις φιλοδοξίες των δύο χωρών και κατέδειξε τον αυξανόμενο ανταγωνισμό με το Δυτικό μπλοκ και το πρόγραμμα Άρτεμις. Η βάση ILRS θα κατασκευαστεί τη δεκαετία του 2030 μέσω πέντε προγραμματισμένων αποστολών. Αυτές προορίζονται να παρέχουν πυρηνική ενέργεια, επικοινωνίες, αστρονομική παρατήρηση και άλλες υποδομές για έναν αρχικά ρομποτικό ερευνητικό σταθμό που αργότερα θα φιλοξενήσει αστροναύτες. Σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, το ILRS θα χρησιμοποιηθεί για τη δοκιμή τεχνολογίας και ικανοτήτων για μια αποστολή με πλήρωμα στον Άρη.
Γεννημένο ως μια κοινή και ισορροπημένη κινεζο-ρωσική πρωτοβουλία, το έργο ILRS μετατράπηκε γρήγορα σε πρόγραμμα υπό την ηγεσία της Κίνας, ειδικά μετά το ξέσπασμα του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η πρώτη αποστολή σεληνιακής προσγείωσης της Ρωσίας εδώ και 47 χρόνια (Luna-25) συνετρίβη τον Αύγουστο 2023, λόγω ελαττωματικών εντολών σε έναν ενσωματωμένο υπολογιστή κατά τη διάρκεια ενός ελιγμού. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στο διαστημικό πρόγραμμα της Ρωσίας.
Η Κίνα ήταν στην πρώτη γραμμή της επανεκκίνησης του αγώνα για τη Σελήνη: τον Ιανουάριο του 2019, η αποστολή Chang’e-4 πέτυχε την πρώτη προσγείωση με ένα ρομποτικό rover στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης. Ακολούθησε το Chang’e-5, η πρώτη αποστολή επιστροφής σεληνιακών δειγμάτων της Κίνας. Το επόμενο βήμα της Κίνας στο πλαίσιο της σεληνιακής εξερεύνησης και των σχεδίων του ILRS ήταν η εκτόξευση του δορυφόρου σεληνιακής αναμετάδοσης Queqiao-2 τον Μάρτιο 2024. Ακολούθησε η εκτόξευση του Chang’e-6 σε μια αποστολή συλλογής δειγμάτων από τις 3 Μαΐου έως τις 25 Ιουνίου 2024 στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης.
Το Πεκίνο έχει δεσμευτεί για αρκετές σεληνιακές αποστολές τα επόμενα χρόνια. Το Chang’e-7, θα χρησιμεύσει για την εύρεση πάγου νερού σε μόνιμα σκιασμένους κρατήρες, θα εκτοξευθεί το 2026 για να προσεληνωθεί στον κρατήρα Shackleton. Τέλος, το Chang’e-8 θα εκτοξευθεί μεταξύ 2028 και 2030, μεταφέροντας ένα ρομπότ σχεδιασμένο να δοκιμάζει τούβλα τρισδιάστατης εκτύπωσης από σεληνιακό ρηγόλιθο. Σε αυτό το φιλόδοξο σενάριο, η σημασία του ILRS στην ευρύτερη κινεζική στρατηγική φαίνεται από την απόφαση να ιδρύσει τον Οργανισμό Συνεργασίας ILRS τον Απρίλιο του 2023, για να θεσμοθετήσει το πρόγραμμα και να προσελκύσει περισσότερους εταίρους.
Ο αναδυόμενος διαχωρισμός μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών και του Παγκόσμιου Νότου, που έγινε περισσότερο ορατός κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, αντανακλάται στη συγκρουσιακή δυναμική μεταξύ του IRLS και του προγράμματος Άρτεμις. Το 2023, αρκετές αναδυόμενες χώρες εντάχθηκαν στο πρόγραμμα υπό την ηγεσία της Κίνας, συμπεριλαμβανομένων των ΗΑΕ, της Βενεζουέλας, της Νότιας Αφρικής, του Αζερμπαϊτζάν, του Πακιστάν, της Λευκορωσίας και της Αιγύπτου.
Πρόσφατα, η Asociación de Astronomía de Colombia (ASASAC) της Κολομβίας υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης για τη συνεργασία στο ILRS με το Εργαστήριο Εξερεύνησης Βαθύ Διαστήματος της Κίνας (DSEL) νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Το DSEL ανακοίνωσε τη συμφωνία στις 27 Μαρτίου 2024.
Το κρατικό πανεπιστήμιο της Κιργιζίας Arabaev Kyrgyzstan υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας στις αρχές Μαρτίου 2024. Η εταιρεία PT Universal Satelit Indonesia (UniSat) εγγράφηκε τον Δεκέμβριο 2023. Αυτές είναι οι τελευταίες προσχωρήσεις που αφορούν μια σειρά μη κυβερνητικών φορέων που έχουν υπογράψει μνημόνια συνεργασίας με το DSEL. Περιλαμβάνονται επίσης το Πανεπιστήμιο της Sharjah των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και η Διεθνής Ένωση Παρατηρητηρίου Σελήνης, της Χαβάης (ILOA).
Η Κίνα προχωρά επίσης στην ανάπτυξη μιας νέας γενιάς εκτοξευτών υπερβαρέων οχημάτων Long March 9. Θα αποτελείται από έναν πλήρως επαναχρησιμοποιήσιμο πύραυλο τριών σταδίων και θα είναι σε θέση να ανυψώσει 50 τόνους σε τροχιά σεληνιακής μεταφοράς έως το 2033. Εν τω μεταξύ, η China Academy of Launch Vehicle Technology αναπτύσσει το Long March 10, ικανό να μεταφέρει το επανδρωμένο διαστημόπλοιο επόμενης γενιάς και να το προσεληνώσει στο φεγγάρι. Θα προωθήσει 27 τόνους σε σεληνιακή τροχιά, την ίδια χωρητικότητα με τον εκτοξευτή SLS του Άρτεμις. Αναμένεται να είναι έτοιμο έως το 2027.
Η Κίνα δημιουργεί επίσης συνεργασίες σε ένα άλλο διεθνές διαστημικό έργο: τον Διαστημικό Σταθμό Tiangong. Τον Οκτώβριο του 2022, η Κίνα εκτόξευσε την τελική μονάδα για τον διαστημικό της σταθμό, η οποία έγινε πλήρως λειτουργική. Το Tiangong είναι ένα βασικό γεωπολιτικό εργαλείο για την «επιστήμη και την τεχνολογική διπλωματία», ενθαρρύνοντας χώρες σε όλο τον κόσμο να στείλουν αστροναύτες και εξοπλισμό και να διεξάγουν πειράματα στον νέο σταθμό. Ο σταθμός είναι ακόμη πιο σημαντικός, δεδομένου ότι ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός θα παροπλιστεί στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, ενισχύοντας έτσι την κεντρική θέση του Tiangong και άλλων νέων εμπορικών διαστημικών σταθμών. Ακόμη και η ESA και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας) είχαν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για συνεργασία με την China Manned Space Agency (CMSA) και με τις δραστηριότητες του διαστημικού σταθμού Tiangong. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2023, η ESA ανακοίνωσε ότι η υπηρεσία δεν θα έστελνε τους αστροναύτες της στον διαστημικό σταθμό της Κίνας για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους, λαμβάνοντας υπόψη την ευρύτερη στρατηγική απομάκρυνσης κινδύνου από την Κίνα που έχει υιοθετήσει η ΕΕ.
Ωστόσο, το Πεκίνο εστιάζει στον Παγκόσμιο Νότο για να αναπτύξει μια νέα «διαστημική διπλωματία». Η Κίνα κατανοεί ότι η εξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ δεν θα της επέτρεπε να πάρει τέτοιου είδους πρωτοβουλίες και για τον λόγο αυτόν, δεν έτρεφε υψηλές προσδοκίες.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης Συνόδου Κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας Χωρών του Κόλπου-Κίνας (GCC) το 2022, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ ανακοίνωσε ότι η Κίνα είναι έτοιμη να συνεργαστεί με τις χώρες του GCC για την τηλεπισκόπηση και τους δορυφόρους επικοινωνιών, τη χρήση του διαστήματος, την αεροδιαστημική υποδομή και την επιλογή και εκπαίδευση αστροναυτών, θέλοντας να διαβεβαιώνει ότι η Κίνα καλωσορίζει τους αστροναύτες των Χωρών του Κόλπου στον διαστημικό σταθμό για κοινές αποστολές και πειράματα διαστημικής επιστήμης με τους Κινέζους συναδέλφους τους.
Μια σημαντική στιγμή για τον διαστημικό τομέα της Κίνας ήταν το άνοιγμά του στις εμπορικές εταιρείες. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, όλες οι διαστημικές δραστηριότητες ανήκαν αποκλειστικά στο κράτος και ελέγχονταν από την China Aerospace Science and Technology Corporation (CASC), η οποία επέβλεπε τη διαστημική στρατηγική και τις επιχειρήσεις. Το 2014, το Έγγραφο 60 άνοιξε την πόρτα για ιδιωτικές επενδύσεις σε τομείς όπως εκτοξευτές και δορυφορική παραγωγή. Μετά από μια αργή έναρξη λόγω αβεβαιότητας, έχουν πλέον ιδρυθεί περισσότερες από 100 σχετικές εμπορικές επιχειρήσεις. Από το 2021, περίπου το 50% των επενδύσεων στον διαστημικό τομέα της Κίνας προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα. Η ταχεία ανάπτυξη των κινεζικών διαστημικών δυνατοτήτων έχει συμβάλει σε νέες και ενισχυμένες συνεργασίες με χώρες σε όλο τον κόσμο.
Το διάστημα μπορεί επομένως να αποτελέσει βασικό συστατικό στις προσπάθειες της Κίνας να αποκτήσει πρόσβαση σε χώρες που θεωρούνται κεντρικές για τη στρατηγική σφαίρα επιρροής της Κίνας. Απόδειξη αυτού είναι το China-Africa Beidou System Cooperation Forum, που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο τον Νοέμβριο του 2021, το οποίο συγκέντρωσε περίπου 50 εκπροσώπους αφρικανικών κυβερνήσεων και κορυφαίους αξιωματούχους διαστημικής πολιτικής της Κίνας. Το φόρουμ αυτό διοργανώθηκε στο πλαίσιο του ευρύτερου Διαδρόμου Χωρικής Πληροφόρησης του BRI (Belt and Road Initiative-Πρωτοβουλία μιας Ζώνης και ενός Δρόμου), δηλ. το σύνολο των έργων που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα, παγκόσμιες δορυφορικές επικοινωνίες και εντοπισμό θέσης, κυρίως μέσω του κινεζικού συστήματος Beidou. Πριν από αυτό, το 2018, ιδρύθηκε το China-Arab Beidou Centre στην Τυνησία.
Παράλληλα, οι δεσμοί της Κίνας με τα αφρικανικά διαστημικά προγράμματα γίνονται όλο και πιο στενοί. Τον Ιούλιο του 2023, εγκαινιάστηκε το Κέντρο Συνεργασίας Κίνας-Αφρικής για την εφαρμογή δορυφορικής τηλεπισκόπησης, δίνοντας στην Κίνα βασικό ρόλο στη δημιουργία μιας πλατφόρμας ανταλλαγής δεδομένων Αφρικής-Κίνας και στη χρήση τεχνολογίας τηλεπισκόπησης για την παρακολούθηση φυσικών πόρων στις παράκτιες ζώνες.
Από τη πλευρά του Πεκίνου, υπάρχει σαφής πρόθεση να εξαχθεί διαστημική τεχνολογία σε χώρες που θεωρούνται στρατηγικές και επωφελούνται ήδη από επενδύσεις υποδομών της Πρωτοβουλίας Belt and Road.
Ο Διάδρομος Χωρικών Πληροφοριών και ο Ψηφιακός Δρόμος του Μεταξιού, καθώς και η υποδομή και οι σχετικές πληροφορίες που παρέχονται από τον αστερισμό των αναπτυγμένων δορυφόρων, θα είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την παρακολούθηση της προόδου των έργων υποδομής που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο της BRI. Θα χρησιμεύσει επίσης για τον έλεγχο της ανθεκτικότητας των ήδη ολοκληρωμένων υποδομών και την παρέμβαση σε εργασίες συντήρησης εάν χρειαστεί.
Μένει να φανεί εάν οι διαστημικές δεσμεύσεις της Κίνας θα μπορέσουν να γεφυρώσουν το υπάρχον χάσμα με τις ΗΠΑ και εάν η Κίνα θα είναι σε θέση να οικοδομήσει διεθνείς συνεργασίες τόσο στέρεες όσο αυτές που επιδιώκουν οι ΗΠΑ με τις Συμφωνίες Άρτεμις, με τελικό στόχο να δημιουργηθεί μια διαστημική στρατηγική με κινεζικά χαρακτηριστικά.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Το διάστημα αποτελεί επίσης βασικό πυλώνα για την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία και την οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη των κρατών μελών του. Για την Ευρώπη, η αυτονομία στο διάστημα σημαίνει τη δυνατότητα να θέτει τις δικές της προτεραιότητες και να ορίζει τα βασικά (δηλαδή στρατηγικά) συμφέροντά της, να είναι προετοιμασμένη να τα επιδιώξει μόνη της, εάν χρειαστεί, και να οικοδομεί στρατηγικές εταιρικές σχέσεις με χώρες που μοιράζονται το ίδιο πνεύμα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) συνεισφέρει μαζί με τα κράτη μέλη του με βασικές προμήθειες για την επίτευξη των κύριων βιομηχανικών και εξερευνητικών στόχων που κατοχυρώνονται στο πρόγραμμα Άρτεμις, ιδίως στο πλαίσιο του Άρτεμις Gateway.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη προσπαθεί να αποκτήσει ανεξάρτητη πρόσβαση στο διάστημα. Η αποτυχία εκτόξευσης του πυραύλου Vega C τον Δεκέμβριο του 2022, καθώς και η καθυστέρηση στην ανάπτυξη του Ariane 6 – του οποίου η εναρκτήρια πτήση έγινε στις 9 Ιουλίου του 2024 – έχουν θέσει σημαντικά εμπόδια για την επίτευξη στρατηγικών στόχων στον τομέα του διαστήματος, καθώς άφησαν την Ευρώπη χωρίς ανεξάρτητη πρόσβαση στο διάστημα. Η ESA σχεδιάζει μια δεύτερη πτήση για το Ariane 6 μέχρι το τέλος του 2024 και σκοπεύει να επιταχύνει περαιτέρω το 2025 για να επιτύχει τον στόχο των 9-10 πτήσεων ετησίως, προκειμένου να ανταγωνιστεί πιο αποτελεσματικά τον ιδιωτικό πάροχο εκτόξευσης των ΗΠΑ, SpaceX.
Επιπλέον, το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία είχε εκτεταμένες συνέπειες. Πρώτον, πυροδότησε τη διακοπή της εκστρατείας εκτόξευσης Soyuz από το κοσμοδρόμιο της Ευρώπης στο Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας, μετά την απόφαση της ρωσικής Roscosmos να αποσύρει το εργατικό της δυναμικό από το Κουρού ως απάντηση στις κυρώσεις της Δύσης στη Ρωσία, που περιλάμβαναν και τον τομέα του διαστήματος. Δεύτερον, η ESA ανέστειλε την εκτόξευση το 2022 που προέβλεπε το δεύτερο μέρος του προγράμματος ExoMars, πιθανόν για το 2028.
Κατά την επόμενη δεκαετία, η Ευρώπη θα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους πυραύλους Vega C και Ariane 6 για να επιτύχει αυτόνομη πρόσβαση στο διάστημα, ενθαρρύνοντας παράλληλα έναν αυξημένο ρόλο για τους ιδιωτικούς εκτοξευτές. Οι διαστημικές μεταφορές εξελίσσονται παγκοσμίως με πρωτοφανή ρυθμό και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, καθώς και τα κράτη μέλη του, επιδιώκουν να δημιουργήσουν νέες εμπορικές λύσεις διαστημικών μεταφορών. Ο ρόλος του Οργανισμού προορίζεται σταδιακά να εξελιχθεί από μια οντότητα προμήθειας συστήματος εκτόξευσης σε έναν σταθερό πελάτη, που προμηθεύεται εμπορικές υπηρεσίες με μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις, οικοδομεί εμπιστοσύνη για περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις και επιδιώκει τη διάχυση τεχνολογικών δραστηριοτήτων για κοινή χρήση με τη βιομηχανία.
Οι πρόδρομοι της ESA χρονολογούνται από το 1962, όταν έξι ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο) και ο Καναδάς ίδρυσαν τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ανάπτυξης Εκτοξευτών (ELDO). Ο Οργανισμός αργότερα ενσωματώθηκε στον νέο οργανισμό ESA, τα θεμέλια του οποίου τέθηκαν το 1973, έτος κατά το οποίο υπογράφηκε στο Παρίσι η συμφωνία για τη θέσπιση των ιδρυτικών αρχών της διαστημικής υπηρεσίας και επικυρώθηκε το 1975. Η ESA άρχισε να λειτουργεί το 1980, όταν πέντε νέα μέλη (Δανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Σουηδία και Ελβετία) εντάχθηκαν στον λογαριασμό ELDO.
Το 1979, η ESA χορήγησε στον Καναδά το ειδικό καθεστώς του «Συνεργαζόμενου Κράτους», το οποίο επιτρέπει στην Καναδική Διαστημική Υπηρεσία να συμμετέχει στα συμβουλευτικά όργανα και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ESA, καθώς και στις δραστηριότητες και τα προγράμματά της. Καταστατικός σκοπός του οργανισμού είναι να συντονίζει τους οικονομικούς και πνευματικούς πόρους των κρατών μελών του (τα οποία σήμερα είναι η Αυστρία, το Βέλγιο, η Τσεχία, η Δανία, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες , Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία και Ηνωμένο Βασίλειο) και να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ ευρωπαϊκών κρατών στη διαστημική έρευνα και την εφαρμογή της τεχνολογίας της για αποκλειστικά ειρηνικούς σκοπούς, ακολουθώντας επιχειρησιακές στρατηγικές ικανές να καταστήσουν την Ευρώπη ανταγωνιστική με τις ΗΠΑ. Πράγματι, στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, η ESA μπόρεσε να εκμεταλλευτεί το σχετικό αδιέξοδο στη διαστημική έρευνα μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων κατά την καθοδική φάση της ψυχροπολεμικής «διαστημικής κούρσας» για να γίνει η πρώτη που κατασκεύασε ένα τηλεσκόπιο σε τροχιά, μελέτη κομητών και χάρτη αστέρων. Τα προγράμματα της ESA χωρίζονται σε δύο επίπεδα, υποχρεωτικό και προαιρετικό: το πρώτο αφορά τις βασικές δραστηριότητες της διαστημικής έρευνας (δηλαδή τεχνολογική έρευνα, προγράμματα κατάρτισης και ανάπτυξη έργων πληροφόρησης και περιλαμβάνει όλες τις χώρες μέλη που συνεισφέρουν στον προϋπολογισμό του Οργανισμού). Το δεύτερο περιλαμβάνει έργα συγκεκριμένων χωρών, στα οποία κάθε μέλος είναι ελεύθερο να συμμετέχει ή όχι. Όσον αφορά τη θεσμική δομή, το όργανο λήψης αποφάσεων της ESA είναι το Συμβούλιο, το οποίο παρέχει τις κατευθυντήριες γραμμές για την ESA για την ανάπτυξη διαστημικών έργων, που κάθε χώρα μέλος έχει τον δικό της εκπρόσωπο με ίσα δικαιώματα ψήφου, ανεξάρτητα από τη συνεισφορά του στον προϋπολογισμό του οργανισμού. Ο Γενικός Διευθυντής συντονίζει τις δραστηριότητες του Οργανισμού και διορίζεται από το Συμβούλιο κάθε τέσσερα χρόνια. Τα κεντρικά γραφεία του οργανισμού βρίσκονται στο Παρίσι, αλλά η ESA έχει πολλά ερευνητικά κέντρα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, το καθένα με μια διεύθυνση που αναφέρεται στον Γενικό Διευθυντή. Η τοποθεσία εκτόξευσης του Οργανισμού βρίσκεται κοντά στο Κουρού στη Γαλλική Γουιάνα. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικής Έρευνας και Τεχνολογίας βρίσκεται στο Noordwijk της Ολλανδίας, ενώ οι δορυφόροι σε τροχιά ελέγχονται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικών Επιχειρήσεων στο Darmstadt της Γερμανίας. Όλες οι τεχνολογικές πληροφορίες και δεδομένα διαβιβάζονται στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας στο Frascati, κοντά στη Ρώμη, ενώ το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών βρίσκεται στην Κολωνία, επίσης στη Γερμανία. Τέλος, το European Space Astronomy Centre, ένα ερευνητικό κέντρο στην Ισπανία κοντά στο Villanueva de la Cañada, είναι υπεύθυνο για την αστρονομική έρευνα.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Εκμετάλλευση Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT) είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός με έδρα το Darmstadt (Γερμανία), ο οποίος συγκεντρώνει 30 ευρωπαϊκά κράτη μέλη (συμπεριλαμβανομένων 25 της ΕΕ-27: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία , Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο) , που χρηματοδοτεί τον οργανισμό με μερίδια ανάλογα με το ακαθάριστο εθνικό τους εισόδημα. Οι μετεωρολογικές υπηρεσίες αυτών των κρατών χρηματοδοτούν τα προγράμματα EUMETSAT και είναι οι κύριοι χρήστες τους. Κύριος στόχος της EUMETSAT είναι η δημιουργία, η συντήρηση και η λειτουργία ευρωπαϊκών μετεωρολογικών δορυφορικών συστημάτων, με τον οργανισμό να είναι υπεύθυνος για την εκτόξευση και λειτουργία των δορυφόρων και την παροχή δεδομένων στους τελικούς χρήστες, συμβάλλοντας παράλληλα στην παρατήρηση του κλίματος και την ανίχνευση της κλιματικής αλλαγής. Οι δραστηριότητες της EUMETSAT, οι οποίες συμβάλλουν σε ένα παγκόσμιο μετεωρολογικό δορυφορικό σύστημα συντονισμένο με άλλες χώρες και τα διαστημικά τους προγράμματα, συνίστανται στη λειτουργία ενός στόλου 4 γεωστατικών δορυφόρων (που ονομάζεται Meteosat) και ενός κυκλικού δορυφόρου (που ονομάζεται Metop), που εκτοξεύτηκε στις 19 Οκτωβρίου 2006 και που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος.
Οι νέες φιλοδοξίες για την Ευρώπη είναι ζωτικής σημασίας για να παραμείνει ένας αξιόπιστος διαστημικός παράγοντας. Η αποστολή ανθρώπων στο διάστημα και η προετοιμασία για μακρόχρονη εξερεύνηση στο βαθύ διάστημα θα πρέπει να είναι οι πυλώνες που θα στηρίζουν τις διαστημικές προτεραιότητες της Ευρώπης, ειδικά εάν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει ένα τεχνολογικό πλεονέκτημα και να παραμείνει ανταγωνιστική έναντι παγκόσμιων διαστημικών δυνάμεων όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ινδία. Επιπλέον, οι επενδύσεις στην εξερεύνηση πιθανότατα θα βοηθήσουν τις ευρωπαϊκές εταιρείες να γίνουν ανταγωνιστικές σε πολλούς τομείς της διαστημικής βιομηχανίας και να αναπτυχθούν βιομηχανικοί πρωταθλητές ικανοί να στοχεύσουν ένα αυξανόμενο μερίδιο της διαστημικής οικονομίας.
Αυτό είναι το σκεπτικό πίσω από την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία κατοχυρώνεται στη Βιομηχανική Στρατηγική της ΕΕ, για την οικοδόμηση μιας Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για Εκτοξευτές Διαστήματος που θα μπορούσε να συγκεντρώσει πολλούς παράγοντες, για να εργαστούν για μια παγκόσμια ανταγωνιστική, οικονομικά αποδοτική πρόσβαση της ΕΕ στο διάστημα, με απώτερο στόχο τη μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων. Αυτοί οι στόχοι επιβεβαιώθηκαν από τη Σύνοδο Κορυφής της ESA στη Σεβίλλη τον Νοέμβριο του 2023, όπου επαναλήφθηκε ότι η διαστημική πολιτική είναι επίσης πολιτική για το κλίμα, τη βιομηχανική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε ότι η διαστημική οικονομία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και του μετριασμού των καταστροφών, ειδικά μέσω της παρατήρησης της Γης. Για να επιταχύνουν την εξερεύνηση του διαστήματος, οι Υπουργοί της ESA ξεκίνησαν έναν διαγωνισμό μεταξύ καινοτόμων εταιρειών με έδρα την Ευρώπη για την παροχή μιας υπηρεσίας επιστροφής φορτίου στο διάστημα. Στόχος είναι να δημιουργήσει έναν ευρωπαϊκό εμπορικό πάροχο που θα παραδίδει προμήθειες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό έως το 2028 και θα επιστρέφει φορτίο στη Γη.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά εμπόδια μπροστά. Το τέλος του κύκλου ζωής του Ariane 5 και η καθυστέρηση στο Ariane 6 αφήνουν την Ευρώπη χωρίς καμία εγχώρια μεσαία και βαριά ικανότητα ανύψωσης. Επιπλέον, ο Ariane 5 πάλευε ήδη να ανταγωνιστεί τη νέα γενιά φθηνότερων και μερικώς επαναχρησιμοποιήσιμων πυραύλων, όπως ο Falcon 9 της SpaceX.
Ο Ariane 6 κινδυνεύει να απαρχαιωθεί από τη γέννησή του, επειδή δεν διαθέτει την επαναχρησιμοποίηση που δίνει πλεονέκτημα στους κύριους διεθνείς ανταγωνιστές. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, για να επιταχύνει την ανάπτυξη νέων πυραύλων και μεταφορικής ικανότητας, η Ευρώπη προσπαθεί να εμπλέξει τον ιδιωτικό τομέα και τις ιδιωτικές επενδύσεις. Βασιζόμενη στο προαναφερθέν αμερικανικό παράδειγμα του COTS, η ESA ανακοίνωσε τον Μάιο του 2023 την Πρωτοβουλία Commercial Cargo Transportation Initiative (CCTI), για να ενθαρρύνει τις εταιρείες να αναπτύξουν τον φτηνό και επαναχρησιμοποιήσιμο πύραυλο της Ευρώπης, καθώς και να δημιουργήσουν μια ακμάζουσα εμπορική διαστημική βιομηχανία στην Ευρώπη. Παρόλα αυτά, η πρωτοβουλία πάσχει από έλλειψη οικονομικής βεβαιότητας και δεν είναι σαφές εάν έχει επαρκή πολιτική υποστήριξη. Ο διεθνής χαρακτήρας του ESA θα δημιουργήσει περαιτέρω εμπόδια στη λήψη αποφάσεων και στον στρατηγικό σχεδιασμό, καθώς και στην ενίσχυση των επενδύσεων για την έρευνα και την ανάπτυξη, που αποτελεί το κλειδί για τη γεφύρωση του τεχνολογικού χάσματος με τις ΗΠΑ.
Στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της ESA της Σεβίλλης, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία συμφώνησαν να ενισχύσουν τη χρηματοδότηση για το πρόγραμμα πυραύλων Ariane 6, δεσμεύοντας επιπλέον 340 εκατομμύρια ευρώ σε μια προσπάθεια να επιταχυνθεί η ανάπτυξη του Ariane 6 και να διασφαλιστεί το μέλλον της κύριας πρόσβασης της Ευρώπης στο διάστημα. Παράλληλα, η συμφωνία απαιτεί την προσέγγιση της Ευρώπης για την ανάθεση υπηρεσιών εκτόξευσης στον ανταγωνισμό, σε μια θεμελιώδη αλλαγή που αναμένεται ότι θα ασκήσει πίεση στην Airbus και τη Safran, τους συνιδιοκτήτες του Ariane Group.
Τέλος, η αγωνία της Ευρώπης να φτάσει και να ανταγωνιστεί τα διαστημικά προγράμματα των ΗΠΑ αντανακλάται στην εξέλιξη της διαστημικής διακυβέρνησης της Ευρώπης.
Έτσι, τον Μάιο του 2021 ιδρύθηκε ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA), ως ξεχωριστή οντότητα από την ESA (που δεν είναι επίσημα θεσμικό όργανο της ΕΕ). Οι δύο οργανισμοί επιβεβαίωσαν την πρόθεσή τους να συνεργαστούν στενά και να αποφύγουν την επικάλυψη με την ευρωπαϊκή διαστημική πολιτική, η οποία θα συνεχίσει να βασίζεται στην ESA. Ενώ η ESA θα επικεντρωθεί στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη τεχνικών στοιχείων των διαστημικών προγραμμάτων της ΕΕ, η EUSPA θα διαχειρίζεται τα επιχειρησιακά στοιχεία αυτών των προγραμμάτων και θα περιλαμβάνει αυξημένες ευθύνες στη διαχείριση της εκμετάλλευσης του Galileo και του EGNOS. Το νέο ενδιαφέρον της Ευρώπης στον τομέα του διαστήματος καταδεικνύεται από την αυξανόμενη οικονομική δέσμευσή της. Ο προϋπολογισμός της ESA για την περίοδο 2023-25 είναι περίπου 16,9 δισ. ευρώ (7,08 δισ. ευρώ το 2023), σημειώνοντας αύξηση 17% σε σύγκριση με την απόφαση της προηγούμενης Υπουργικής Συνόδου το 2019.
Για να καλύψουν τη διαφορά με τις μεγάλες διαστημικές δυνάμεις, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους, να αποφύγουν την αλληλεπικάλυψη μεταξύ ανταγωνιστικών βιομηχανικών διαστημικών έργων και να προωθήσουν τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας και βιομηχανικών πρωταθλητών σε ηπειρωτικό επίπεδο. Τέλος, οι νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί, καθώς και οι διευκολυνόμενες οικονομικές συνθήκες είναι ουσιαστικής σημασίας για την αύξηση της διάστασης των ευρωπαϊκών διαστημικών νεοφυών επιχειρήσεων και για τη διασφάλιση ότι μπορούν να ευδοκιμήσουν σε έναν ταχέως εξελισσόμενο διεθνή ανταγωνισμό.
ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ
Στην Ασία, ωστόσο, η Κίνα δεν είναι η μόνη ανερχόμενη διαστημική δύναμη. Τον Απρίλιο του 2023, η Ινδία επανέλαβε τη δέσμευσή της να είναι βασικός παίκτης στην παγκόσμια διαστημική κούρσα, ξεκινώντας μια ανανεωμένη ινδική διαστημική πολιτική.
Στόχος της είναι να αυξήσει τις διαστημικές της δυνατότητες, ώστε να επιτρέψουν και να αναπτύξουν μια ακμάζουσα εμπορική παρουσία στο διάστημα· να χρησιμοποιούν το διάστημα ως κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της τεχνολογίας και τα προκύπτοντα οφέλη σε συνδεόμενους τομείς-και να αναβαθμίσουν τις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η ινδική στρατηγική προβλέπει έναν βασικό ρόλο για τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος θα πρέπει να υποστηρίξει τη διαστημική οικονομία της Ινδίας, φτάνοντας δυνητικά τα 44 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2033, περίπου το 8% της παγκόσμιας αγοράς.
Ο ενισχυμένος ρόλος του ινδικού ιδιωτικού τομέα στο διάστημα θα επιτρέψει στο κράτος να επικεντρωθεί στις διαστημικές υποδομές και τεχνολογίες, στην επιστήμη και στην εξερεύνηση του βαθέως διαστήματος. Για να συγκεντρώσει περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις, η Ινδία έχει δημιουργήσει ένα ανεκτικό ρυθμιστικό πλαίσιο, προωθώντας τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για εγχειρήματα στο διάστημα. Αυτό φαίνεται πιο ξεκάθαρα από τα τμήματα της νέας διαστημικής πολιτικής που ρητά παραχωρεί σε ιδιωτικούς φορείς, όπως δικαιώματα εξόρυξης σε αστεροειδείς, καθώς και κατοχής ή πώλησης διαστημικών πόρων.
Η φιλοδοξία της Ινδίας στο διάστημα έχει οδηγήσει σε επιτυχημένες αποστολές και επιπλέον, σε σχεδιασμούς για μελλοντικά έργα. Τον Αύγουστο του 2023, η Ινδία προσγείωσε επιτυχώς το διαστημικό σκάφος Chandrayaan-3 στη Σελήνη. Αυτό την έκανε την τέταρτη χώρα που προσεδάφισε ένα διαστημόπλοιο στη Σελήνη και τη δεύτερη χώρα τον 21ο αιώνα μετά την Κίνα, η οποία έχει κάνει τρεις προσεληνώσεις από το 2013. Η τοποθεσία προσεδάφισης του Chandrayaan-3 είναι επίσης πιο κοντά στον νότιο πόλο της Σελήνης από οποιοδήποτε άλλο διαστημόπλοιο στην ιστορία, γεγονός το οποίο θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει στην ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων νερού-πάγου, που πιθανόν να βρεθούν στον νότιο πόλο της Σελήνης.
Επιπλέον, η επιτυχία της Ινδίας στο διάστημα ήρθε μόλις τέσσερις ημέρες μετά την αποτυχία και τη συντριβή του ρωσικού διαστημικού σκάφους Luna 25 στη Σελήνη, που πολλοί στη Δύση έσπευσαν να το χαρακτηρίσουν ως ένα ισχυρό σύμβολο των αποκλινουσών τροχιών των δύο διαστημικών δυνάμεων.
Βασιζόμενη σε αυτή την επιτυχία-ορόσημο, η Ινδία θέτει φιλόδοξους στόχους για τις διαστημικές της επιχειρήσεις για τα επόμενα χρόνια. Η χώρα σχεδιάζει να κατασκευάσει τον Διαστημικό Σταθμό Bharatiya έως το 2035, αποβιβάζοντας αστροναύτες στη Σελήνη μέχρι το 2040, καθώς και τη κατασκευή βάσης στη Σελήνη πριν από το 2050. Αυτά τα ορόσημα θα πρέπει να βασίζονται στην ενισχυμένη διεθνή συνεργασία, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για σταθερές τεχνολογικές εξελίξεις και αυξημένες διαστημικές δυνατότητες.
Από αυτή την άποψη, η Ινδία παίζει με κάποιο τρόπο μια πολιτική δύο μετώπων, που πιθανώς στοχεύει στη μεγιστοποίηση των μελλοντικών της κερδών. Τον Αύγουστο του 2023, κατά τη Διάσκεψη Κορυφής BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ, ο Πρόεδρος Μόντι πρότεινε τη σύσταση μιας κοινοπραξίας εξερεύνησης του διαστήματος, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινές προσπάθειες και να επιταχύνει τη διαστημική έρευνα. Δύο μήνες νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2023, η Ινδία υπέγραψε τις Συμφωνίες Άρτεμις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο, κατά την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν στην Ινδία, οι δύο χώρες εξέδωσαν κοινή δήλωση που επιβεβαίωσε την εταιρική σχέση τους και επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να οριστικοποιήσουν ένα στρατηγικό πλαίσιο συνεργασίας για ανθρώπινες πτήσεις στο διάστημα.
Η Ουάσιγκτον και το Νέο Δελχί εργάζονται επίσης για τη σύσταση μιας Ομάδας Εργασίας για εμπορική διαστημική συνεργασία στο πλαίσιο της υφιστάμενης κοινής ομάδας εργασίας για τον πολιτικό χώρο Ινδίας-ΗΠΑ και για την προώθηση του συντονισμού για την άμυνα του πλανήτη.
ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ
Το 2024 σηματοδοτεί επίσης τη φιλόδοξη επιστροφή της Ιαπωνίας στον διαστημικό ανταγωνισμό. Στα τέλη του 2023, η ιαπωνική κυβέρνηση ανακοίνωσε μια δεκαετή χορήγηση 6,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ για την Ιαπωνική Υπηρεσία Αεροδιαστημικής Εξερεύνησης, η οποία θα δαπανηθεί για την έρευνα του διαστήματος, τη χρηματοδότηση καινοτομιών στον ιδιωτικό τομέα και την αντιμετώπιση του αυξανόμενου διεθνούς ανταγωνισμού.
Επιπλέον, στις 13 Ιουνίου 2013, η χώρα δημοσίευσε την Πρωτοβουλία για την Ασφάλεια του Διαστήματος που αναγνωρίζει επίσημα το διάστημα ως στρατηγική διάσταση της εθνικής ασφάλειας της Ιαπωνίας. Παράλληλα με τον Βασικό Διαστημικό Νόμο του 2008 – την ίδια χρονιά που άρθηκε η 40ετής απαγόρευση χρήσης του διαστήματος για σκοπούς εθνικής άμυνας – και το Βασικό Σχέδιο του 2015, η Πρωτοβουλία για την Ασφάλεια του Διαστήματος τόνισε τη σημασία για την Ιαπωνία να ανακτήσει στρατηγική αυτονομία στη διαστημική βιομηχανία και τον ρόλο του διαστήματος για αμυντικούς σκοπούς. Από την άποψη αυτή, το Βασικό Σχέδιο του 2015 παρείχε καθοδήγηση σχετικά με την ενίσχυση του ρόλου των διαστημικών τεχνολογιών και του διαστήματος, για την ενίσχυση των ικανοτήτων της Ιαπωνίας από το διάστημα και στο διάστημα, ιδίως μέσω της επίγειας και διαστημικής παρακολούθησης της διαστημικής κατάστασης.
Η κυβέρνηση προσπαθεί επίσης να προωθήσει τη διαστημική βιομηχανία της Ιαπωνίας, προσδιορίζοντας ποιες τεχνολογίες χρειάζεται η Ιαπωνία για να επιτύχει στρατηγική αυτονομία και ποιες θα μπορούσαν να προωθήσουν την καινοτομία στον εμπορικό διαστημικό τομέα της χώρας. Για την επιδίωξη αυτού του τελευταίου στόχου, θα δοθεί υποστήριξη σε βιομηχανίες αιχμής και θα προγραμματιστούν νέες, διαφοροποιημένες επενδύσεις για την παροχή κινήτρων για νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Παράλληλα με την παραδοσιακή συνεργασία της με τις ΗΠΑ, η Ιαπωνία διερευνά επίσης την αυξανόμενη συμπληρωματικότητα των διαστημικών πόρων με την Ευρώπη, στο πλαίσιο της Συμφωνίας Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης Ιαπωνίας-ΕΕ. Ένα πεδίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι η συνεχιζόμενη συνεργασία μεταξύ του ευρωπαϊκού συστήματος εντοπισμού θέσης Galileo και του ιαπωνικού QZSS. Τέλος, η ανανεωμένη προσοχή της Ιαπωνίας στο διάστημα εστιάζεται επίσης στην εξερεύνηση, όπως μαρτυρεί η εκτόξευση τον Σεπτέμβριο 2023 του Smart Lander for Investigating Moon (SLIM ), το οποίο έφτασε στη σεληνιακή τροχιά στις 25 Δεκεμβρίου 2023. Η προσεδάφιση στις 19 Ιανουαρίου 2024, έκανε την Ιαπωνία την πέμπτη χώρα στον κόσμο που προσγειώνεται στο φεγγάρι.
ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Η Αφρική βρίσκεται στον πυρήνα των διαστημικών επενδύσεων της Κίνας στο εξωτερικό. Από το 2005, οι αφρικανικές χώρες έχουν ξοδέψει 4 δισεκατομμύρια δολάρια για την απόκτηση και την κατασκευή δορυφορικών τεχνολογιών, με σχεδόν 1 δισεκατομμύριο δολάρια να κατευθύνονται στην Κίνα. Παρόλο που καμία αφρικανική χώρα δεν έχει ακόμη επιδείξει ικανότητα σε ανθρώπινες διαστημικές πτήσεις, περισσότερες από 20 αφρικανικές χώρες έχουν διαστημικά προγράμματα, ενισχύοντας έτσι μια διαστημική βιομηχανία που απέφερε 19,5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2022 και προβλεπόμενο κύκλο εργασιών 22,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ το 2026. Μέχρι σήμερα, 15 αφρικανικές χώρες έχουν εκτοξεύσει περισσότερους από 55 δορυφόρους και 11 άλλες αφρικανικές χώρες έχουν αρχίσει η καθεμία να αναπτύσσει τον δικό της δορυφόρο.
Ο ρόλος της Κίνας στην επιτάχυνση αυτής της τάσης είναι προφανής: οι μισές αφρικανικές χώρες έχουν διμερείς διαστημικές συνεργασίες με την Κίνα. Το Πεκίνο χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη δορυφόρων της Νιγηρίας και έχει δημιουργήσει επίσης μια στρατηγική συνεργασία με την Αιθιοπία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη δύο δορυφόρων (ETRSS-1 και ET-SMART-RSS) και δύο επίγειων σταθμών. Επιπλέον, η Αίγυπτος είναι το κλειδί για τη διαστημική στρατηγική της Κίνας στην Αφρική. Τον Δεκέμβριο του 2023, η Αίγυπτος εντάχθηκε στο ILRS υπό την ηγεσία της Κίνας και η Κίνα εκτόξευσε τον δορυφόρο MisrSat-2. Αυτό είναι μέρος ενός έργου μεταφοράς τεχνολογίας μεταξύ της Αιγυπτιακής Διαστημικής Υπηρεσίας και της κινεζικής κυβέρνησης που παρέχει στην Αίγυπτο την ευκαιρία να αποκτήσει εμπειρία στον σχεδιασμό και την ολοκλήρωση δορυφόρων, χρησιμοποιώντας εγκαταστάσεις που είναι διαθέσιμες στην Αίγυπτο, αναδεικνύοντας έτσι τη χώρα ως ηγετική δύναμη στον τομέα της αεροδιαστημικής στην Αφρική. Η ηγετική θέση της Αιγύπτου στην αφρικανική σκηνή καταδεικνύεται επίσης από την απόφαση της Αφρικανικής Ένωσης να φιλοξενηθεί τη νέα έδρα της Αφρικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας στο Κάιρο.
Στις αρχές του 2023, ο Πρόεδρος του Τζιμπουτί ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή του πρώτου διαστημικού λιμανιού στην Αφρική, αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, σε συνεργασία με την κινεζική εταιρεία Hong Kong Aerospace Technology. Θα σηματοδοτήσει ένα ορόσημο στην ανάπτυξη των διαστημικών δυνατοτήτων της Αφρικής, ενώ ταυτόχρονα θα δώσει στην Κίνα μια ζωτική βάση στην ευρύτερη αφρικανική στρατηγική.
Επιπλέον, το διαστημικό πρόγραμμα της Αλγερίας είναι ένα από τα πιο σημαντικά στην Αφρική, με στόλο έξι δορυφόρων και τρία παρατηρητήρια. Το πρόγραμμα προορίζεται να υποστηρίξει την οικονομική ανάπτυξη και την εθνική ασφάλεια μέσω ενός αστερισμού εθνικών δορυφόρων που στοχεύουν στην παροχή υπηρεσιών γεωσκόπησης, μετεωρολογίας και επικοινωνίας. Τον Ιούνιο του 2023 η Αλγερία και η Ρωσία υπέγραψαν συμφωνία για την εξερεύνηση του διαστήματος και τη χρήση του διαστήματος για ειρηνικούς σκοπούς. Ωστόσο, η Αλγερία οικοδομεί σχέσεις και με Δυτικές χώρες. Η πιο σημαντική από αυτές, έχει τη μορφή Μνημονίου Συνεννόησης μεταξύ της Αλγερινής Διαστημικής Υπηρεσίας (ASAL) και της Ιταλικής Διαστημικής Υπηρεσίας (ASI) και στοχεύει να «δημιουργήσει ένα πλαίσιο συνεργασίας στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος, της παρατήρησης της γης, του διαστήματος. τεχνολογιών και εκπαίδευσης, προκειμένου να υλοποιηθούν έργα αμοιβαίου ενδιαφέροντος.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η μείωση του κόστους εκτόξευσης και η αύξηση της πρόσβασης στις διαστημικές τεχνολογίες ανοίγουν τη νέα διαστημική κούρσα και σε μικρότερες χώρες.
ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Στον Κόλπο, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αναδεικνύονται ως εξέχουσες διαστημικές δυνάμεις. Το Ριάντ, μετά την ίδρυση της Επιτροπής Διαστήματος της Σαουδικής Αραβίας το 2018 για την τόνωση της έρευνας και των βιομηχανικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το διάστημα, διέθεσε 2,1 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ έως το 2030, για να υποστηρίξει τη διαστημική βιομηχανία του στο πλαίσιο του Saudi Vision 2030. Το 2022, η χώρα ξεκίνησε ένα πρόγραμμα αποστολής αστροναυτών στο διάστημα, το οποίο κορυφώθηκε το 2023 όταν μια ιδιωτική αποστολή υπό την ηγεσία της Axiom Space και με τη χορηγία της Σαουδικής κυβέρνησης μετέφερε δύο Σαουδάραβες αστροναύτες στον ISS, ένας από τους οποίους – ερευνήτρια βλαστοκυττάρων – ήταν η πρώτη Αράβισσα γυναίκα αστροναύτης στον κόσμο. Επιπλέον, το 2023 η Σαουδική Επιτροπή Διαστήματος μετατράπηκε σε Σαουδική Διαστημική Υπηρεσία τονίζοντας τη δέσμευση του Βασιλείου στον τομέα του διαστήματος και στις δραστηριότητες εξερεύνησης. Αμέσως μετά τη δημιουργία της, πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες συναντήσεις με κινεζικές κυβερνητικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις για να συζητηθεί η ενισχυμένη συνεργασία και οι συνεργασίες στους τομείς της τεχνολογίας, της βιομηχανίας και της εξερεύνησης του διαστήματος. Παράλληλα, από το 2022 το Ριάντ έχει υπογράψει τις Συμφωνίες Άρτεμις.
Η δεύτερη διαστημική δύναμη στον Κόλπο είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το 2019 η χώρα κυκλοφόρησε την Εθνική Διαστημική Στρατηγική 2030 και έκτοτε άνοιξε τέσσερα κέντρα διαστημικής έρευνας και ανάπτυξης, θέσπισε εθνικούς νόμους και κανονισμούς για το διάστημα και εκτόξευσε το δικό της δορυφόρο Hope Probe, ο οποίος τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Άρη το 2021, καθιστώντας τα ΗΑΕ την έκτη χώρα παγκοσμίως και τη πρώτη στον αραβικό κόσμο που έφτασε στον πλανήτη. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επεκτείνουν τις δυνατότητές τους στην εξερεύνηση και τη δορυφορική απεικόνιση καθώς το 2022 δημιούργησαν ένα ταμείο 817 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ για τη στήριξη της συνεργασίας μεταξύ διεθνών και εγχώριων εταιρειών, σε διαστημικές εφαρμογές μηχανικής, επιστήμης και έρευνας, με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Στόχος είναι η ανάπτυξη και η εκτόξευση ενός αστερισμού προηγμένων δορυφόρων απεικόνισης.
Επιπλέον, τον Μάιο 2023 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσαν τα σχέδιά τους για την αποστολή διαστημοπλοίου στη Ζώνη των Αστεροειδών το 2028 για να εξερευνήσει επτά αστεροειδείς, με αποκορύφωμα την προσγείωση σε έναν σπάνιο «κόκκινο» αστεροειδή που ονομάζεται Justitia. Η αποστολή, που ονομάστηκε MBR Explorer από τον ηγεμόνα του Ντουμπάι, Σεΐχη Μοχάμεντ μπιν Ρασίντ Αλ Μακτούμ, σηματοδοτεί ένα σημαντικό ορόσημο για τη Διαστημική Υπηρεσία των ΗΑΕ και θα μπορούσε να παρέχει πληροφορίες για την προέλευση του νερού της Γης και να υποστηρίξει μελλοντική εξόρυξη πόρων από αστεροειδείς.
Τον Ιανουάριο του 2024, η χώρα ανακοίνωσε ότι θα αναπτύξει μια μονάδα στεγανού θαλάμου μετάβασης για το σεληνιακό Gateway, συμβάλλοντας έτσι στην ολοκλήρωση του σχεδιασμού του σεληνιακού διαστημικού σταθμού, ενισχύοντας παράλληλα τον ρόλο των ΗΑΕ στην προσπάθεια εξερεύνησης της Σελήνης, στα πλαίσια της Συμφωνίας Άρτεμις υπό την ηγεσία της NASA. Η ανακοίνωση εξισορροπεί εν μέρει την απόφαση των ΗΑΕ να υπογράψουν Μνημόνιο Συνεργασίας με το Deep Space Exploration Laboratory (DSEL) της Κίνας τον Νοέμβριο, με στόχο την προώθηση της συνεργασίας στο ILRS.
Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
Το διάστημα δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό για την εθνική άμυνα και ασφάλεια. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας τάσης στρατιωτικών δραστηριοτήτων στο διάστημα, αλλά τα τελευταία χρόνια η διασύνδεση διαστημικής άμυνας έφτασε σε ένα εντελώς νέο επίπεδο τόσο λόγω των αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων όσο και λόγω της μεγάλης εξάρτησης της αμυντικής βιομηχανίας από τον ιδιωτικό τομέα. Ο αριθμός των δορυφόρων στο διάστημα συνέχισε να αυξάνεται. Υπάρχουν τώρα 47.900 αντικείμενα στο διάστημα και ο αριθμός τους αυξήθηκε κατά 16% μόνο μεταξύ 2021 και 2022.76 Αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο το 2024.
Από τη μία πλευρά, ο αυξανόμενος αριθμός συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο –όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η πρόσφατη κλιμάκωση της βίας στη Μέση Ανατολή– είναι μόνο ένα σημάδι των διαρθρωτικών αλλαγών που διαμορφώνουν μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Και οι ΗΠΑ γνωρίζουν τις προκλήσεις που θέτουν οι γεωπολιτικοί τους αντίπαλοι στον κατεστημένο ηγεμόνα.
Στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ του 2022, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν επιβεβαίωσε ότι η Κίνα αντιπροσωπεύει την κύρια πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ, καθώς «είναι ο μόνος ανταγωνιστής τόσο στην προσπάθεια αναμόρφωσης της διεθνούς τάξης όσο και, όλο και περισσότερο, στην οικονομική, διπλωματική, στρατιωτική και τεχνολογική δύναμη για την προώθηση αυτού του στόχου». Αυτή η πολιτική έχει τεράστιες επιπτώσεις στον διαστημικό ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Από την άλλη πλευρά, δεδομένης της αυξανόμενης πολυπλοκότητας του περιβάλλοντος ασφαλείας καθώς και της αυξανόμενης εξάρτησης της αμυντικής βιομηχανίας από τις αναδυόμενες τεχνολογίες, τα κράτη εμπλέκουν συνεχώς τον ιδιωτικό τομέα στις στρατηγικές ασφάλειας και άμυνας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο διάστημα – το οποίο έχει αναγνωριστεί επίσημα ως επιχειρησιακός τομέας από πολλά κράτη τα τελευταία χρόνια – επειδή οι διαστημικές τεχνολογίες και δυνατότητες θεωρούνται συχνά διπλής χρήσης από τη φύση τους, όχι μόνο με την εφαρμογή τους, πράγμα που σημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών διαστημικών μέσων.
Στην Εθνική Στρατηγική Άμυνας (NDS) που δημοσιεύτηκε από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ το 2022, οι ΗΠΑ – αναγνωρίζοντας ότι ένα ευρύ φάσμα ταχέως εξελισσόμενων τεχνολογιών και εφαρμογών περιπλέκουν τη δυναμική της κλιμάκωσης και δημιουργούν νέες προκλήσεις για τη στρατηγική σταθερότητα – διαπίστωσαν ότι για να δημιουργήσουν ένα διαρκές πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων τους, πρέπει να συμπεριλάβουν τον ιδιωτικό τομέα στις στρατηγικές άμυνας και ασφάλειας.
Δεδομένου του αυξανόμενου αριθμού διαστημικών αντικειμένων σε τροχιά, καθώς και της αυξανόμενης οπλοποίησης του διαστήματος, ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα των επόμενων ετών θα είναι η προώθηση ασφαλών και βιώσιμων διαστημικών δραστηριοτήτων.
Τον Απρίλιο του 2022, οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν μονομερώς να απαγορεύσουν τις δοκιμές Direct Ascent Anti-Satellite (DA-ASAT Αντι-δορυφορικά Όπλα Άμεσης Ανόδου) σε μια κίνηση να μειώσουν την ποσότητα των διαστημικών σκουπιδιών σε τροχιά. Αυτή η απόφαση ήρθε πέντε μήνες μετά τη ρωσική δοκιμή DA-ASAT που κατέστρεψε τον δορυφόρο της Cosmos 1408, που παρήγαγε περίπου 1.800 διαστημικά αντικείμενα. Εκτός από τις ΗΠΑ και τη Ρωσική Ομοσπονδία, η Κίνα (το 2007) και η Ινδία (το 2019) είναι οι μόνες χώρες που έχουν πραγματοποιήσει αυτού του είδους τη στρατιωτική τεχνολογία στο διάστημα.
Τον Δεκέμβριο του 2022, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (UNGA) ενέκρινε ψήφισμα που ζητούσε την απαγόρευση της δοκιμής DA-ASAT. Προτάθηκε από τις ΗΠΑ και άλλα έθνη και έλαβε 155 ψήφους υπέρ, 9 κατά και 9 αποχές. Δεδομένου ότι τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών δεν είναι δεσμευτικά, οι ΗΠΑ προέτρεψαν τις χώρες που ψήφισαν υπέρ του ψηφίσματος να υιοθετήσουν περαιτέρω μέτρα σε εθνικό επίπεδο.
Τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, έχουν δεσμευτεί να μην διεξάγουν δοκιμές DA-ASAT. Από την άλλη πλευρά, η Κίνα όχι μόνο καταψήφισε το ψήφισμα, αλλά κατηγόρησε επίσης τις ΗΠΑ ότι προωθούν πρωτοβουλίες με στόχο την απαγόρευση των δοκιμών DA-ASAT για να αποκτήσουν αθέμιτο πλεονέκτημα στην ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατότητες. Ο Wang Wenbin, εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργού Εξωτερικών, επιβεβαίωσε ότι οι ΗΠΑ με αυτά τα μέτρα θέλουν «να διατηρήσουν και να διευρύνουν τη μονομερή στρατιωτική τους υπεροχή μέσω πολυμερών δεσμεύσεων» και «να επιτύχουν πραγματική επέκταση υπό το πρόσχημα του ψευδούς στρατιωτικού ελέγχου των όπλων».
Σύμφωνα με την Κίνα, καθώς οι ΗΠΑ έχουν ήδη αναπτύξει πλήρως την τεχνολογία DA-ASAT τους και ήδη εργάζονται σε πιο προηγμένες τεχνολογίες και έχουν δεσμευτεί να αποτρέψουν άλλα κράτη από το να αναπτύξουν τις δικές τους στρατιωτικές ικανότητες, με πρόσχημα, την επίτευξη διαστημικής βιωσιμότητας μειώνοντας την ποσότητα των συντριμμιών σε τροχιά.
Η έλλειψη κοινής κατανόησης για το πώς να επιτευχθεί μια βιώσιμη ανάπτυξη των διαστημικών δραστηριοτήτων μεταξύ των διαστημικών υπερδυνάμεων αποτελεί παράδειγμα της αυξανόμενης γεωπολιτικής αντιπαλότητας μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Αν και οι αμφιβολίες της Κίνας σχετικά με τους πραγματικούς στόχους των ΗΠΑ πίσω από την απαγόρευσή των DA-ASAT είναι θεμιτές, είναι δύσκολο να ξεπεραστούν για να βρεθεί ένας τρόπος βιώσιμης συνεργασίας στο διάστημα. Αν αυτό ισχύσει, η οπλοποίηση του διαστήματος θα συνεχιστεί και τόσο η Κίνα όσο και οι ΗΠΑ, θα διακινδυνεύσουν πλέον να μην έχουν εύκολη πρόσβαση στα διαστημικά περιουσιακά τους στοιχεία και στις διαστημικές ικανότητες.
Το 2018, οι ΗΠΑ αναγνώρισαν επίσημα το διάστημα ως τον πέμπτο επιχειρησιακό τομέα, μαζί με τη γη, τη θάλασσα, τον αέρα και τον κυβερνοχώρο. Έκτοτε, έχουν εμπλακεί στην ενημέρωση των στρατηγικών τους για να συμπεριλάβουν το διάστημα στο ολοκληρωμένο στρατιωτικό δόγμα τους. Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ δημοσίευσαν την Αμυντική Διαστημική Στρατηγική το 2020, το Πλαίσιο Διαστημικών Προτεραιοτήτων το 2021, τη Διαστημική Πολιτική το 2022, την Εθνική Στρατηγική Επιστήμης και Αμυντικής Τεχνολογίας το 2023 και την Αναθεώρηση της Διαστημικής Πολιτικής και Στρατηγικής για την Προστασία των Δορυφόρων το 2023. Επιπλέον, τόσο η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ όσο και η Στρατηγική Εθνικής Άμυνας, που δημοσιεύθηκαν το 2022, αναθέτουν κεντρικό ρόλο στον τομέα του διαστήματος για την προστασία των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ.
Ωστόσο, όλα αυτά δεν είναι απλώς μια επίσημες δεσμεύσεις μέσω επίσημων εγγράφων. Ο προϋπολογισμός που αφιερώνεται στο διάστημα αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ζήτησε τον μεγαλύτερο προϋπολογισμό για το διάστημα στην ιστορία των ΗΠΑ, φθάνοντας τα 33,3 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για το οικονομικό έτος 2024. Αυτό αντιπροσωπεύει αύξηση περίπου 13% στη χρηματοδότηση του διαστήματος σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος και έχει δικαιολογηθεί λόγω του έργου του Υπουργείου Άμυνας να «ενσωματώσει ολοένα και περισσότερο διαστημικές υπηρεσίες σε όλη την Διακλαδική Δύναμη και να διαχειριστεί τις αυξανόμενες απειλές προς και από τον διαστημικό τομέα».
Η αμυντική διαστημική στρατηγική των ΗΠΑ για το 2020 (DSS) δηλώνει κατηγορηματικά ότι όλες οι προσπάθειες των ΗΠΑ στο διάστημα δικαιολογούνται από τη διεκδίκηση της Κίνας και της Ρωσίας, οι οποίες θεωρούνται πιθανές απειλές για το διαστημικό στρατηγικό πλαίσιο. Τα κινεζικά και ρωσικά στρατιωτικά δόγματα» – αναφέρει η DSS – υποδεικνύουν ότι θεωρούν το διάστημα σημαντικό για τον σύγχρονο πόλεμο και θεωρούν τη χρήση αντιδιαστημικών δυνατοτήτων ως μέσο για τη μείωση της στρατιωτικής αποτελεσματικότητας των ΗΠΑ, των συμμάχων και των εταίρων και για τη νίκη σε μελλοντικούς πολέμους. Η Κίνα και η Ρωσία έχουν οπλοποιήσει το διάστημα ως τρόπο για να αποτρέψουν και να αντιμετωπίσουν μια πιθανή επέμβαση των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια μιας περιφερειακής στρατιωτικής σύγκρουσης.
Η απαραίτητη αναδιοργάνωση του Υπουργείου Άμυνας για την αναγνώριση του διαστήματος ως τομέα προτεραιότητας της εθνικής στρατιωτικής ισχύος περιγράφεται λεπτομερώς στο έγγραφο 3100.10 του Υπουργείου Άμυνας – μετονομάστηκε σε Πολιτική Διαστήματος των ΗΠΑ και δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2022.
Καθώς δεν αρκεί η εσωτερική αναδιοργάνωση της στρατιωτικής δομής για να αντιμετωπίσουν τους στρατηγικούς αντιπάλους τους, οι ΗΠΑ δημοσίευσαν πρόσφατα την Ανασκόπηση της Διαστημικής Πολιτικής και τη Στρατηγική για την Προστασία των Δορυφόρων. Αυτή η έκθεση αναγνωρίζει ότι οι αναδυόμενες αντιδιαστημικές απειλές που θέτει η Κίνα έχουν αλλάξει σημαντικά τη σημασία των διαστημικών ικανοτήτων για τη διεξαγωγή σύγχρονου πολέμου. Ως εκ τούτου, το Υπουργείο Άμυνας πρέπει να αλλάξει τη διαστημική αρχιτεκτονική του από την εξάρτηση από εξειδικευμένους δορυφόρους υψηλής αξίας σε μια πιο ανθεκτική διαστημική αρχιτεκτονική.
Για να γίνει αυτό, εκτός από τη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, οι ΗΠΑ υπογράμμισαν τη σημασία του δικτύου διεθνών συμμάχων και εταίρων τους. Η κοινή ανακοίνωση των Υπουργών Άμυνας των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Αυστραλίας στην ετήσια συνάντηση της AUKUS στην Καλιφόρνια, τον Δεκέμβριο 2023, κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Συμφώνησαν να ενισχύσουν την ικανότητά τους να παρακολουθούν τις αναδυόμενες απειλές από το διάστημα κατασκευάζοντας τρία επίγεια ραντάρ (ένα σε κάθε χώρα) για να ενισχύσουν το σύστημα τους Space Domain Awareness (SDA). Καθώς το πρώτο ραντάρ θα κατασκευαστεί στην Αυστραλία και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία έως το 2026, η κίνηση έχει ερμηνευτεί ως άμεση προσπάθεια αντιμετώπισης της Κίνας.
Από το 2000, η Κίνα έχει αναγνωρίσει το διάστημα ως βασικό τομέα της ευρύτερης πολιτικής ασφαλείας της. Ξεκινώντας από τη δοκιμή ενός DA-ASAT) τον Ιανουάριο 2007 από τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, στην οποία κατέστρεψε με επιτυχία έναν από τους δικούς της δορυφόρους, το κινεζικό διαστημικό πρόγραμμα έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου.
Από εκείνη τη στιγμή, η Κίνα επιβεβαιώθηκε ως σημαντικός διαστημικός παράγοντας μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο, και ειδικά στα μάτια των ΗΠΑ. Είχαν περάσει πάνω από δύο δεκαετίες από τότε που κάποια χώρα είχε δοκιμάσει τέτοιους πυραύλους. Η τελευταία δοκιμή ήταν τη δεκαετία του 1980 εν μέσω του διαστημικού ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης. Οι ΗΠΑ ακολούθησαν το 2008, η Ινδία το 2019 και η Ρωσία το 2021. Όλες οι δοκιμές παρήγαγαν μεγάλη ποσότητα διαστημικών απορριμμάτων, τα οποία έθεσαν σε κίνδυνο όχι μόνο άλλους ενεργούς δορυφόρους στο διάστημα, αλλά και μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές.
Με την ίδρυση της Strategic Support Force (SSF) του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στις 31 Δεκεμβρίου 2015, η Κίνα έκανε το πρώτο της βήμα προς τη θεσμοθέτηση της στρατιωτικής της παρουσίας στο διάστημα. Από την ίδρυσή της, η SSF ήταν υπεύθυνη για τη διαχείριση και την ανάπτυξη των κινεζικών διαστημικών ικανοτήτων, σε μια προσπάθεια να αναδιοργανώσει τη στρατιωτική δομή του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού.
Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του SSF ήταν η επιτυχής προσγείωση και η επακόλουθη ρυμούλκηση ενός νεκρού κινεζικού δορυφόρου σε μια λεγόμενη τροχιά απόρριψης, χάρη στον δορυφόρο μετριασμού διαστημικών απορριμμάτων Shijian-21. Ένα θετικό βήμα προς έναν πιο ασφαλή και ειρηνικό διαστημικό τομέα, κάποιες χώρες εξέφρασαν αμέσως τις ανησυχίες τους. Από τη μία πλευρά, είναι αλήθεια ότι ο κινεζικός δορυφόρος μετριασμού διαστημικών απορριμμάτων μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί για την απομάκρυνση πολλών άλλων νεκρών δορυφόρων του διαστήματος από κορεσμένες τροχιές. Από την άλλη πλευρά, η ίδια τεχνολογία θα μπορούσε ενδεχομένως να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο στο διάστημα, συμπεριλαμβανομένων των ενεργών δορυφόρων ανεπιθύμητων αντιπάλων.
Αν και στην αρχή των εργασιών της οι ευθύνες της SSF θεωρούνταν ότι περιορίζονταν στον τομέα του διαστήματος, αλλά σύντομα έγινε σαφές ότι το πεδίο δράσης της επεκτάθηκε στην πραγματικότητα στον πρωταρχικό σκοπό της κυριαρχίας της πληροφορίας. Η στροφή σε έναν μεγαλύτερο στόχο έχει επίσης αποδειχθεί από την πρόσφατη συνολική αναδιάρθρωση της SSF, η οποία κατέστησε τη νεοσύστατη δύναμη υπεύθυνη για τον κυβερνοχώρο και τον ηλεκτρονικό πόλεμο, τις δορυφορικές επικοινωνίες και την αναγνώριση, καθώς και τις μονάδες ψυχολογικών επιχειρήσεων.
Σύμφωνα με τους Financial Times, σε δημοσίευμα του Απριλίου 2023, υπήρξε ένα έγγραφο της CIA που εξηγούσε πώς η Κίνα «κατασκευάζει εξελιγμένα όπλα στον κυβερνοχώρο για να «αναλαμβάνει τον έλεγχο» των εχθρικών δορυφόρων, καθιστώντας τους άχρηστους για εκπομπές δεδομένων ή παρακολούθηση, κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Επιπλέον, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός δημιούργησε πρόσφατα τη Βάση 37, μια νέα εγκατάσταση επιφορτισμένη με την ανάπτυξη δυνατοτήτων έγκαιρης προειδοποίησης πυραύλων και την παρακολούθηση ξένων διαστημικών αντικειμένων. Ο στόχος είναι να βελτιώσει το Space Domain Awareness (SDA) του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, το οποίο γίνεται όλο και πιο σημαντικό, σε έναν ολοένα και πιο κορεσμένο και αμφισβητούμενο διαστημικό τομέα.
Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των επικίνδυνων συναντήσεων – με τη δυνατότητα να καταλήξουν σε μη αναστρέψιμες συγκρούσεις μεταξύ δορυφόρων – αυξάνεται συνεχώς. Και η αντιπαράθεση του Ιουνίου 2022 μεταξύ του αμερικανικού δορυφόρου USA 270 να ελέγξει τους κινεζικούς δορυφόρους Shiyan-12-01 και Shiyan-12-02, θύμισε τόσο στους Αμερικανούς όσο και στους Κινέζους, τον βασικό ρόλο που διαδραματίζει το SDA σε αυτό που έχει οριστεί ως «παιχνίδι σε τροχιά» ή «η γάτα και το ποντίκι»
Διατυπώνοντας τη Στρατηγική Πυξίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια και την Άμυνα, η ΕΕ όχι μόνο αναγνώρισε το διάστημα ως στρατηγικό τομέα, αλλά υπογράμμισε επίσης την ολοένα και πιο αμφισβητούμενη φύση του διαστήματος, καθώς και την ανάγκη να αυξηθεί η προσοχή της ΕΕ, για διαστημική ασφάλεια και άμυνα.
Γενικότερα, η Πυξίδα είναι το πρώτο επίσημο έγγραφο στο οποίο η ΕΕ έχει επιβεβαιώσει την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι θα μετατραπεί η γεωπολιτική αφύπνιση της ΕΕ σε μια πιο μόνιμη στρατηγική στάση». Δημοσιεύτηκε στις 24 Μαρτίου 2022, μόλις ένα μήνα μετά την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όταν τα μέτρα για την αύξηση της διάστασης ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ έγιναν πιο επίκαιρα από ποτέ.
Παρόλο που η ΕΕ έχει επενδύσει πολλά σε διαστημικές ικανότητες τα τελευταία χρόνια, επικεντρωνόταν πάντα στην μη στρατιωτική εφαρμογή των διαστημικών της υποδομών. Από το 2014 έως το 2020, η ΕΕ δαπάνησε 11 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη και την εφαρμογή του διαστημικού της προγράμματος, το οποίο περιλαμβάνει τρεις κύριες πρωτοβουλίες: Galileo, Copernicus και την Κοινοπραξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Επιτήρηση και Παρακολούθηση του διαστήματος (EUSST). Δεδομένης της εγγενούς δυνητικής διπλής χρήσης των διαστημικών δυνατοτήτων, αυτά τα τρία προγράμματα θα μπορούσαν να είχαν συμπεριληφθεί στην ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας και άμυνας μόλις ανακοινώθηκαν. Αλλά η ΕΕ δεν βρήκε τα κατάλληλα πολιτικά κίνητρα για να το κάνει, μέχρι να έρθει ο πόλεμος στην Ευρώπη.
Τον Μάρτιο του 2023, ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση της Πυξίδας, με κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, η ΕΕ ενέκρινε την πρώτη της Διαστημική Στρατηγική για την Ασφάλεια και την Άμυνα. Το έγγραφο ξεκινά με μια στρατηγική αξιολόγηση του τοπίου της διαστημικής απειλής, η οποία τονίζει την αύξηση των δραστηριοτήτων στο διάστημα, με αποτέλεσμα ένα λιγότερο ασφαλές διάστημα.
Η Στρατηγική πρότεινε ένα πλαίσιο ασφαλείας σε επίπεδο ΕΕ για την προστασία των διαστημικών συστημάτων, την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία σε συμβάντα διαστημικής ασφάλειας. Το σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη αυτού του πλαισίου ασφαλείας θα είναι η επερχόμενη εκτόξευση ενός νέου αστερισμού δορυφόρων, του Προγράμματος Συνδεσιμότητας Ασφαλείας της Ένωσης (IRIS² για ασφαλείς επικοινωνίες). Το IRIS² θα παρέχει στα κράτη μέλη πρόσβαση σε υψηλά ασφαλείς, κυρίαρχες και παγκόσμιες υπηρεσίες συνδεσιμότητας που ανταποκρίνονται στις επιχειρησιακές τους ανάγκες, όπως προστασία ζωτικής σημασίας υποδομών, επιτήρηση και υποστήριξη για εξωτερική δράση ή διαχείριση κρίσεων, καθώς και στρατιωτικές εφαρμογές. Θα διευκολύνει τη μετάβαση από το τρέχον σύστημα επιτήρησης και παρακολούθησης του διαστήματος της ΕΕ (SST) σε ένα πιο ολοκληρωμένο σύστημα Space Domain Awareness (SDA).
Ωστόσο, η ΕΕ δεν ασχολείται μόνο με τροχιακές δραστηριότητες, όπως η εκτόξευση νέων δορυφόρων. Συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό στη διάσταση της κυβερνοασφάλειας της διαστημικής υποδομής της, στη διακυβέρνηση του τομέα του New Space, καθώς και στην ασφάλεια της διαστημικής αλυσίδας εφοδιασμού της ΕΕ.
Πρώτον, η ΕΕ αναγνωρίζει τον διαστημικό τομέα ως κρίσιμο στην υφιστάμενη νομοθεσία σχετικά με την ανθεκτικότητα του πλαισίου της στον κυβερνοχώρο και ως εκ τούτου προτείνει την εναρμόνιση της ισχύουσας οδηγίας για τα δίκτυα και τα συστήματα πληροφοριών (οδηγία NIS2) και τη στρατηγική, καθώς και μελλοντική νομοθεσία σχετικά με το διάστημα, όπως ο επικείμενος νόμος της ΕΕ για το διάστημα. Δεύτερον, η Στρατηγική τόνισε ότι οι διαστημικές υπηρεσίες παρέχονται τόσο από δημόσιους όσο και από ιδιωτικούς φορείς. Ο ρόλος του New Space – που ορίζεται ως η αναδυόμενη ιδιωτική διαστημική βιομηχανία, που καθοδηγείται από μια σειρά τεχνολογικών τάσεων και καινοτομιών επιχειρηματικών μοντέλων και οδηγεί σε μείωση του κόστους των διαστημικών συστημάτων, μικρότερους κύκλους ζωής στην παράδοση και μεγαλύτερη ανάληψη κινδύνων-θεωρείται ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της διαστημικής ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ. Τρίτον, ο διαστημικός ανταγωνισμός δεν συμβαίνει στο κενό. Καθώς οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ του Δυτικού συνασπισμού υπό τις ΗΠΑ, των BRICS και του αναδυόμενου Παγκόσμιου Νότου επηρεάζουν την ανάπτυξη και την καινοτομία της διαστημικής τεχνολογίας, η ΕΕ επιβεβαίωσε τη δέσμευσή της να μειώσει τις στρατηγικές της εξαρτήσεις από τρίτες χώρες καλώντας για μια «νέα βιομηχανική συμμαχία» στον τομέα του διαστήματος.
Τέλος, τόσο η Πυξίδα όσο και η Στρατηγική υπογραμμίζουν τη σημασία της συνεργασίας για υπεύθυνη συμπεριφορά στο διάστημα. Εκτός από την έκκληση για ανανέωση της δέσμευσης με τα Ηνωμένα Έθνη και τη συνέχιση μιας ισχυρής εταιρικής σχέσης με τις ΗΠΑ, η ΕΕ έχει κάνει προσπάθεια να ενισχύσει τη συνεργασία της με το ΝΑΤΟ.
Τον Ιανουάριο του 2023, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ υπέγραψαν την τρίτη κοινή δήλωση συνεργασίας, στην οποία τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δεσμεύτηκαν να αναπτύξουν περαιτέρω τη συνεργασία τους στο διάστημα. Το 2019 το ΝΑΤΟ υιοθέτησε τη Διαστημική Πολιτική του και αναγνώρισε το διάστημα ως νέο επιχειρησιακό τομέα, παράλληλα με τον αέρα, τη γη, τη θάλασσα και τον κυβερνοχώρο. Στη Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών του 2021, το ΝΑΤΟ αναγνώρισε ότι οι επιθέσεις προς, από ή εντός του διαστήματος αποτελούν σαφή πρόκληση για την ασφάλεια της Συμμαχίας και θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επίκληση του Άρθρου 5 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού. Επιπλέον, δεδομένης της αυξανόμενης οπλοποίησης των διαστημικών δραστηριοτήτων, τον Φεβρουάριο του 2023 το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε σχέδια για τη δημιουργία της πρωτοβουλίας Alliance Persistent Surveillance from Space (APSS) για την ενίσχυση της διαστημικής επιτήρησης και πληροφοριών για τη Συμμαχία, η οποία θα βελτιώσει την επίγνωση της κατάστασης και τη λήψη αποφάσεων.
Προς ποια κατεύθυνση αναμένεται να κινηθεί ο διεθνής ανταγωνισμός για το διάστημα;
Οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα του διαστήματος είναι άνευ προηγουμένου. Νέοι παράγοντες σπεύδουν να συμμετάσχουν στον διαστημικό ανταγωνισμό και οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν ξαναγράψει τους κανόνες του παιχνιδιού.
Η μεγάλη ταχύτητα εξελίξεων στο διάστημα είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσει όποιος ενδιαφέρεται να εμπλακεί σε αυτόν τον τομέα. Το πιεστικό ερώτημα είναι: προς τα που οδεύει αυτή η εξέλιξη;
Υπάρχουν δύο πιθανές κατευθύνσεις: μια επιτάχυνση προς περισσότερο ανταγωνισμό μεταξύ της Δύσης, των BRICS και του Παγκόσμιου Νότου ή περισσότερη διμερής και πολυμερής διεθνής συνεργασία.
Ωστόσο μεσοπρόθεσμα, το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα είναι μια μικτή προσέγγιση μεταξύ ανταγωνισμού και συνεργασίας, τουλάχιστον για την αντιμετώπιση ενός ελάχιστου συνόλου κοινών προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, το όλο και πιο πιεστικό ζήτημα των διαστημικών απορριμμάτων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς κοινή προσπάθεια σε διεθνές επίπεδο.
Η ESA ζητά διεθνή συνεργασία για την επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας στο διάστημα έως το 2050 και προσπαθεί να μειώσει τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των δικών της δραστηριοτήτων έως το 2030, μέσω της Πρωτοβουλίας Clean Space και της Χάρτας Zero Debris. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα της πιεστικής ανάγκη για ίσους όρους ανταγωνισμού που θέτει τους κανόνες αυτού του νέου παιχνιδιού, για να αποφευχθεί μια μόνιμη αντιπαράθεση που θα μπορούσε να μετατρέψει το διάστημα σε μια νέα πηγή διεθνούς αταξίας.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ:
Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο Halford Mackinder στις αρχές του 20ου αιώνα οραματίστηκε έναν νέο ρόλο για τη γεωγραφία, μεταβαίνοντας από μια επιστήμη και μια δραστηριότητα αφιερωμένη στην εδαφική ανακάλυψη σε ένα πολιτικό συστατικό των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και των διεθνών σχέσεων με παγκόσμιες επιπτώσεις. Υπό αυτή την έννοια, σύμφωνα με τον Mackinder, η γεωγραφία θα γινόταν βασικός παράγοντας στην παγκόσμια πολιτική «επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα έθνη σχετίζονται μεταξύ τους». Αυτή η υπόθεση είναι εξαιρετικά σημαντική στο πλαίσιο της σημερινής διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων, όπου, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Mackinder «πρακτικά καμία περιοχή δεν παραμένει για να διεκδικηθεί εκτός εάν είναι αποτέλεσμα πολέμου μεταξύ πολιτισμένων ή ημιπολιτισμένων δυνάμεων». Θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε τι θα σκεφτόταν ο Mackinder υπό το πρίσμα της επέκτασης της «πολιτικής γεωγραφίας» του 21ου αιώνα, η οποία, αφενός, τείνει να κινείται κάθετα προς την κατάκτηση του διαστήματος και, αφετέρου, τείνει να συνυφαίνεται με την έλευση του κυβερνοχώρου. Έτσι, το τέλος των εδαφικών γεωγραφικών ανακαλύψεων οδήγησε σε αυτό που συνόψισε ο Morgenthau, λέγοντας ότι: «στο σχετικά σταθερό θεμέλιο της γεωγραφίας αναδύεται η πυραμίδα της εθνικής ισχύος».
Σήμερα, αυτή η δύναμη περιλαμβάνει και τον έλεγχο του διαστήματος, ένα περιβάλλον που από τον Ψυχρό Πόλεμο θεωρείται πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ μεγάλων δυνάμεων και σήμερα επηρεάζεται όλο και περισσότερο από τον ακτιβισμό διαφόρων κρατικών και μη φορέων.
Πράγματι, οι πολιτικές και στρατηγικές επιπτώσεις του διαστήματος και των τομέων του κυβερνοχώρου είναι σημαντικές. Για παράδειγμα, όπως δηλώνεται από τη στρατηγική αντίληψη του ΝΑΤΟ που εγκρίθηκε στη Μαδρίτη το 2022, η ενοποίηση των επιχειρήσεων στον κυβερνοχώρο και στο διάστημα είναι εμφανής. Πράγματι, το ΝΑΤΟ έχει τονίσει τους κινδύνους τόσο για τα τροχιακά όσο και για τα επίγεια στοιχεία που προέρχονται από συνεχείς απειλές στον κυβερνοχώρο, οι οποίες μπορούν να διαταράξουν την επιχειρησιακή συνέχεια στο διάστημα και, ενδεχομένως, μέσω της χρήσης κακόβουλων διαδικτυακών δραστηριοτήτων ή εχθρικών επιχειρήσεων που εμπίπτουν στην κατηγορία των ένοπλων επιθέσεων, πυροδοτώντας το άρθρο 5 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού.
Ο κύριος κίνδυνος βρίσκεται στη διασταύρωση των τομέων του κυβερνοχώρου και του διαστήματος, συγκεκριμένα στην άρνηση της χρήσης διαστημικών πόρων μέσω στοχευμένων κυβερνοεπιθέσεων. Το στρατηγικό «δίλημμα» δεν επικεντρώνεται μόνο στο ποιος κυριαρχεί στο διάστημα, αλλά και στις δυνατότητες κρατικών και μη κρατικών φορέων να εκμεταλλεύονται τεχνολογίες για να διαταράξουν ή να περιορίσουν την πρόσβαση σε διαστημικές λειτουργίες. Αυτό περιλαμβάνει «επιθέσεις στον κυβερνοχώρο που εκτοξεύονται από το έδαφος» που στοχεύουν τόσο επίγειους σταθμούς όσο και τροχιακά στοιχεία, είτε στρατιωτικά είτε πολιτικά.
Με την αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος, η δυναμική ισχύος στο διάστημα αναμένεται να αλλάξει τα επόμενα χρόνια. Μια έκθεση του IISS υποδηλώνει ότι η Κίνα θα ξεπεράσει τη Ρωσία σε διαστημική ισχύ έως το 2035 και θα γίνει ένας από τους δύο κορυφαίους παράγοντες στο διάστημα, μια πτώση νωρίτερα από ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί και υπολογίζονταν για το 2045. Τακτικά και επιχειρησιακά, η Κίνα είναι πιθανό να βελτιώσει τις δυνατότητές της να επηρεάζει και να περιορίζει τις επιχειρήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους στο διάστημα, μέσω επιθέσεων σε διαστημικούς πόρους ή συναφείς υποδομές. Ωστόσο, η Κίνα αντιμετωπίζει επί του παρόντος προκλήσεις για τη γεφύρωση του στρατηγικού χάσματος με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.
Το ΝΑΤΟ προωθεί ενεργά τις διαστημικές του ικανότητες στο αρχηγείο του, με στόχο τη δημιουργία του Στρατηγικού Διαστημικού Συστήματος Επίγνωσης της Κατάστασης (Strategic Space Situational Awareness System-3SAS). Αυτό το σύστημα, ενισχύεται από μια οικονομική δέσμευση 6,7 εκατομμυρίων ευρώ από το Λουξεμβούργο, έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει στη Συμμαχία μια βαθύτερη κατανόηση της δυναμικής του διαστήματος και των επιπτώσεων τους σε διάφορους τομείς.
Ενώ το 3SAS επικεντρώνεται στην παρακολούθηση των διαστημικών δραστηριοτήτων, το ΝΑΤΟ αναγνωρίζει τη σημασία της ανάπτυξης πόρων για επίγεια παρατήρηση. Στη συνάντηση των Υπουργών Άμυνας του Φεβρουαρίου 2023, κατέληξαν σε συμφωνία για την εκτόξευση της πλατφόρμας Μόνιμης Παρακολούθησης της Συμμαχίας από το Διάστημα (APSS). Αυτή η πρωτοβουλία στοχεύει να ενισχύσει τη συνεργασία στη διαστημική επιτήρηση για την υποστήριξη της εφαρμογής της γενικής διαστημικής πολιτικής του ΝΑΤΟ.
Τα στοιχεία που βασίζονται στο διάστημα, όπως οι δορυφόροι, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην παροχή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο σχετικά με στοιχεία όπως οι κινήσεις του εχθρού, τα καιρικά μοτίβα και οι συνθήκες εδάφους, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του πεδίου μάχης και τη λήψη αποφάσεων. Ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της πρωτοβουλίας είναι το «Aquila», ένας εικονικός αστερισμός μεγάλης κλίμακας κρατικών και εμπορικών δορυφόρων επιτήρησης. Αυτός ο αστερισμός θα ενισχύσει σημαντικά τις δυνατότητες πληροφοριών του ΝΑΤΟ ενσωματώνοντας περισσότερα δεδομένα που προέρχονται από το διάστημα και αξιοποιώντας τις τεχνολογικές εξελίξεις του εμπορικού τομέα. Η αρχική συνεισφορά του Λουξεμβούργου ύψους 16,5 εκατομμυρίων ευρώ έθεσε τα θεμέλια για αυτό το μετασχηματιστικό εγχείρημα, με τις συμμετέχουσες χώρες να αναμένεται να συνεισφέρουν περιουσιακά στοιχεία, δεδομένα ή κεφάλαια στην Aquila.
Σε ότι αφορά τη διασταύρωση του διαστήματος και του κυβερνοχώρου, πέρα από τις θεωρίες των διεθνών σχέσεων ή τις καθαρά τεχνικές αξιολογήσεις, αυτό που ξεχωρίζει είναι η αναγνώριση ότι αυτοί οι δύο τομείς έχουν στρατηγική σημασία. Αυτή η συνάφεια πηγάζει από το γεγονός ότι οι ζωτικές δυνατότητες των σύγχρονων κοινωνιών εξαρτώνται από αυτούς τους δύο τομείς και τα κράτη βασίζονται σε αυτούς για να επιδιώξουν τους στρατηγικούς τους στόχους. Ωστόσο, αυτό που διαχωρίζει αυτούς τους δύο τομείς είναι η εγγενής αμοιβαία εξάρτησή τους από τις τεχνολογικές δυνατότητες.
Ως ένα έντονα τεχνολογικό περιβάλλον, το διάστημα επηρεάζεται από τον κυβερνοχώρο, ο οποίος, όπως ένας ενεργοποιητής, παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνίας ή διαχειρίζεται το περιβάλλον Λειτουργικής Τεχνολογίας για τη λειτουργία των διαστημικών στοιχείων. Συνέπεια αυτής της τομής είναι η υψηλή ευαισθησία του διαστημικού περιβάλλοντος στη δυναμική που παράγεται, από και μέσω του κυβερνοχώρου. Σε αυτό το πλαίσιο, αναδύεται μια αλληλεπίδραση, που συνδέει την ασφάλεια των υποδομών του φυσικού χώρου με την ασφάλεια των δυνατοτήτων πληροφόρησης τους. Στο διάστημα, βλέπουμε έτσι μια πόλωση της συνάφειας του τομέα του κυβερνοχώρου, καθιστώντας τα διαστημικά στοιχεία να επηρεάζονται από τη δυναμική των πληροφοριών.
Εδώ, δομείται μια αλληλεξάρτηση μεταξύ της δραστηριότητας του κυβερνοχώρου (που ορίζεται ως κυριαρχία στον κυβερνοχώρο) και των μεγάλων επιχειρήσεων στο διαστημικό πλαίσιο. Το κεντρικό στοιχείο σε αυτή την αλληλεπίδραση είναι η έννοια της «κυριαρχίας στον κυβερνοχώρο». Αυτός ο όρος αντιπροσωπεύει την επιδίωξη της υπεροχής στον τεράστιο τομέα του κυβερνοχώρου, όπου οι πληροφορίες και τα δεδομένα βρίσκονται στον πυρήνα της «εξουσίας», η οποία ορίζεται ως η ικανότητα ενός κράτους ή ενός οργανισμού να διαμορφώνει, να χειρίζεται ή να εξαλείφει δεδομένα, με εικονικές και φυσικές επιπτώσεις στις διαστημικές λειτουργίες και τη λειτουργικότητα των διαστημικών στοιχείων.
Ένας βασικός παράγοντας αυτών των αλληλεξαρτήσεων είναι ο «έλεγχος των δορυφορικών επικοινωνιών». Αν και αναφέρεται στη διαχείριση δικτύων επικοινωνίας που βασίζονται σε δορυφόρους, αυτός ο παράγοντας σχετίζεται στενά με την έννοια της «κυριαρχίας στον κυβερνοχώρο». Πράγματι, τα δίκτυα δορυφορικών επικοινωνιών αποτελούν τη βάση των σύγχρονων παγκόσμιων επικοινωνιών και η ευαλωτότητα τους σε απειλές από τον κυβερνοχώρο είναι ζήτημα στρατηγικής σημασίας για την εθνική ασφάλεια των χωρών και τη διεθνή σταθερότητα.
Η διακοπή τέτοιων επικοινωνιών θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε διάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς τομείς.
Εξίσου σημαντικός είναι και ο παράγοντας που ονομάζεται «έλεγχος του GPS» , που σημαίνει την ικανότητα διαχείρισης παγκόσμιων συστημάτων εντοπισμού θέσης (GPS). Αυτά τα πανταχού παρόντα συστήματα παίζουν κεντρικό ρόλο σε διάφορες εφαρμογές όπως η πλοήγηση, ο γεωεντοπισμός και άλλες κρίσιμες λειτουργίες. Ωστόσο, η ευαισθησία τους σε κυβερνοαπειλές προκαλεί ανησυχία, καθώς ο έλεγχος του συστήματος GPS μπορεί να υπόκειται σε επιρροές και χειρισμούς από τον κυβερνοχώρο, επηρεάζοντας δυνητικά κρίσιμες υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των πυραυλικών συστημάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πολύπλοκο σύστημα ο παράγοντας «στρατιωτικές επιχειρήσεις» αντιπροσωπεύει ένα άλλο θεμελιώδες στοιχείο αυτής της αλληλεξάρτησης. Η υπεροχή πληροφοριών που αποκτάται μέσω του ελέγχου στον τομέα του κυβερνοχώρου καθοδηγεί τόσο τις αμυντικές όσο και τις επιθετικές πτυχές των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Οι παράγοντας «επιχειρήσεις πληροφοριών» έχουν επίσης κεντρικό ρόλο, καθώς συγκεντρώνουν ζωτικής σημασίας πληροφορίες για την εθνική ασφάλεια και όπως αποδείχθηκε πρόσφατα από τα γεγονότα στο Ισραήλ. Μοιράζονται ομοιότητες με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά επικεντρώνονται στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων.
Ο παράγοντας «συστήματα διοίκησης και ελέγχου» αποτελεί τον πυρήνα των διαστημικών επιχειρήσεων, διασφαλίζοντας την αποτελεσματική διαχείριση των αποστολών στο διάστημα. Ωστόσο, αυτά τα συστήματα είναι επίσης επιρρεπή σε απειλές στον κυβερνοχώρο και οποιοσδήποτε συμβιβασμός μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις ίδιες τις διαστημικές επιχειρήσεις, αποδεικνύοντας ότι η κυριαρχία στον κυβερνοχώρο μπορεί να ενισχύσει ή να υπονομεύσει αυτές τις λειτουργίες, επηρεάζοντας την πρόσβαση σε στρατηγικά, σχετικές πληροφορίες.
Ο παράγοντας «έλεγχος διαστημικών πόρων» αντιπροσωπεύει την κορυφή της ισχύος στο διάστημα. Ο έλεγχος των διαστημικών πόρων είναι στενά συνδεδεμένος με τον τομέα του κυβερνοχώρου, επειδή η διαχείριση αυτών των περιουσιακών στοιχείων απαιτεί αξιόπιστη ροή πληροφοριών και αυστηρά μέτρα κυβερνοασφάλειας για τη διασφάλιση της σωστής λειτουργίας και προστασίας τους
Ο παράγοντας που σχετίζεται με τον «κβαντικό» τομέα αποτελεί την επιτομή της πρώτης γραμμής της τεχνολογικής καινοτομίας, υποσχόμενος ουσιαστική ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας. Η εφαρμογή του θα μπορούσε να επιφέρει σημαντικές προόδους, ενώ η απουσία τέτοιων μέτρων μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.
Το μέλλον του τεχνολογικού τοπίου φέρνει μαζί του την εισαγωγή τεχνολογιών «game changers» ή πιθανών μαύρων κύκνων. Για παράδειγμα, οι τεχνολογίες κβαντικών υπολογιστών έχουν δείξει την ικανότητα να υπονομεύουν οποιοδήποτε κλασικό σύστημα κρυπτογράφησης. Ως αντίμετρο, πρέπει να αναπτυχθούν έργα για την εφαρμογή των δυνατοτήτων της τεχνολογίας «κβαντικής διανομής κλειδιών» που θα μπορούσαν ενδεχομένως να φέρουν επανάσταση στους τρόπους αντιμετώπισης των προκλήσεων της κυβερνοασφάλειας, μειώνοντας σημαντικά την ευπάθεια στην ανταλλαγή πληροφοριών και τη λειτουργικότητα των διαστημικών στοιχείων, σηματοδοτώντας μια σημαντική αλλαγή στην προσέγγισή μας για την προστασία κρίσιμων υποδομών. Για παράδειγμα, σε πρακτικό επίπεδο, η έλευση της Quantum Machine Learning (QML) σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στην ασφάλεια του διαστήματος στον κυβερνοχώρο. Ενσωματώνοντας τις αρχές του κβαντικού υπολογισμού με τη μηχανική μάθηση, μπορούμε να κατασκευάσουμε προγνωστικά μοντέλα που υπερέχουν σε ακρίβεια και προσαρμοστικότητα στο δυναμικό τοπίο απειλών στον κυβερνοχώρο. Αυτή η σύντηξη ενσωματώνει στρατηγικές όπως οι κβαντικές απειλές και οι απειλές εμπλοκής, απαραίτητες για την προσομοίωση περίπλοκων σεναρίων επίθεσης και την ανάπτυξη προηγμένων αντιμέτρων. Οι προσαρμοσμένες προσομοιώσεις για διαστημικά συστήματα έχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν τις επιχειρησιακές εξελίξεις, να αντιμετωπίζουν προληπτικά εξωγενείς και κλιμακωτές επιθέσεις και να επικυρώνουν την αποτελεσματικότητα των αμυντικών μηχανισμών βασισμένων σε κβαντικά συστήματα έναντι απειλών στον κυβερνοχώρο που στοχεύουν διαστημικά στοιχεία. Αξιοποιώντας τη δύναμη του κβαντικού υπολογισμού και ενσωματώνοντάς τον με προληπτικά μέτρα κυβερνοασφάλειας, βαδίζουμε σε ένα νέο σύνορο. Σε αυτή τη νέα εποχή, τα διαστημικά περιουσιακά στοιχεία όχι μόνο θα προστατεύονται, αλλά είναι και ένα βήμα μπροστά από πιθανές απειλές. Αυτή η συγχώνευση τεχνολογίας αιχμής και στρατηγικής πρόβλεψης σηματοδοτεί ένα σημαντικό άλμα προς τα εμπρός στην επανάσταση της διαστημικής ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ του κυβερνοχώρου και του διαστήματος, με τις αμοιβαίες επιρροές και τις συνδέσεις τους, αντικατοπτρίζει την περίπλοκη δυναμική που διαμορφώνει την «πολιτική γεωγραφία» αυτών των τομέων. Εδώ, κρατικοί και μη φορείς εμπλέκονται σε ανταγωνισμό για την εγκαθίδρυση της εξουσίας, τη διασφάλιση των συμφερόντων και την εξασφάλιση της υπεροχής. Γίνεται αναγκαία όχι μόνο η προστασία των υπαρχόντων διαστημικών στοιχείων, αλλά και η πρόβλεψη και προσαρμογή στην εξελισσόμενη τεχνολογική δυναμική. που θα καθορίσει τη μελλοντική ισορροπία ισχύος στο διάστημα.
