Την Κυριακή 16 Νοεμβρίου, η Χιλή διεξήγαγε προεδρικές και βουλευτικές εκλογές για να αναδειχθεί ο διάδοχος του προέδρου Γκαμπριέλ Μπόριτς. Μεταξύ οκτώ υποψηφίων για την προεδρία, αναδύθηκαν δύο κύριες ομάδες. Η πρώτη εκπροσωπήθηκε από την Γιανέτ Χάρα, πρώην Υπουργό Εργασίας υπό τον Μπόριτς και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ενσαρκώνει την κυβερνητική συμμαχία, που εκτείνεται από τους Χριστιανοδημοκράτες έως το Κομμουνιστικό Κόμμα, μια συνέχεια των συνασπισμών που έφεραν στην εξουσία προέδρους όπως ο Ρικάρντο Λάγος και η Μισέλ Μπατσελέτ.
Από την άλλη πλευρά, και σε μια πρωτοφανή εξέλιξη στην πρόσφατη πολιτική της Χιλής, ξεχώρισαν οι υποψήφιοι μιας «τριπλής Δεξιάς». Σε αυτούς περιλαμβάνονταν η Έβελιν Ματέι της παραδοσιακής Δεξιάς, πρώην βουλευτής και πρώην υπουργός υπό τον Σεμπαστιάν Πινιέρα και η λεγόμενη «νέα Δεξιά», που εκπροσωπείται από τον Χοσέ Αντόνιο Καστ (πρώην βουλευτή του Χιλιανού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και υποψήφιος για την προεδρία το 2017 και το 2021) και τον Γιοχάνες Κάιζερ, βουλευτή του Εθνικού Ελευθεριακού Κόμματος από το 2022, με μικρή προηγούμενη πολιτική εμπειρία. Αυτός ο αστερισμός αντικατοπτρίζει ένα κατακερματισμένο, αλλά ισχυρό ιδεολογικό τοπίο στη Δεξιά και στην Ακροδεξιά, ευθυγραμμισμένο με τα κυρίαρχα παγκόσμια ρεύματα. Επιπλέον, ο ανεξάρτητος οικονομολόγος Φράνκο Παρίσι (υποψήφιος το 2013 και το 2021) διεξήγαγε μια εκστρατεία επικεντρωμένη στις ανησυχίες της μεσαίας τάξης, επικρίνοντας τόσο την «Αριστερά» όσο και τη «Δεξιά», και βασιζόμενη σε αντικαθεστωτική ρητορική.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας -κυριαρχούμενη σε μεγάλο βαθμό από τη Δεξιά- η δημόσια ατζέντα περιστρεφόταν κυρίως γύρω από τη δημόσια ασφάλεια και το οργανωμένο έγκλημα, ακολουθούμενη από την παράνομη μετανάστευση και τη διαχείριση των συνόρων (με περισσότερους από 800.000 Βενεζουελάνους να διαμένουν στη Χιλή). Η οικονομική απόδοση επίσης έπαιξε σημαντικό ρόλο, με την ανάπτυξη να φτάνει μόνο το 1,7% μεταξύ 2022 και 2024 -αν και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει προβλέψει 2,5% για το 2025.
Ταυτόχρονα, οι κρατικές δαπάνες και η ανάγκη για περικοπές στον δημόσιο τομέα έγιναν κεντρικά θέματα, με επικεφαλής τους Καστ και Κάιζερ, μαζί με τις πολιτικές «σκληρής αντιμετώπισης του εγκλήματος». Αντίθετα, τα εργασιακά και συνταξιοδοτικά ζητήματα -τομείς στους οποίους ο πρόεδρος Μπόριτς (ο οποίος δεν μπορούσε να είναι υποψήφιος, σύμφωνα με το Σύνταγμα) έχει προωθήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των συνταξιοδοτικών αλλαγών και της μείωσης της εργάσιμης εβδομάδας σε 40 ώρες- έπαιξαν σχετικά μικρό ρόλο στη συζήτηση της προεκλογικής περιόδου.
Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των εκλογών δείχνουν μια ριζική μετατόπιση στον προσανατολισμό της κυβέρνησης και στο ευρύτερο πολιτικό τοπίο. Με καταμετρημένο το 99,56% των εκλογικών τμημάτων, η Γιανέτ Χάρα εξασφάλισε την πρώτη θέση με 26,85% των ψήφων, ακολουθούμενη από τον Χοσέ Αντόνιο Καστ με 23,92%. Ακολουθούσαν ο Φράνκο Παρίσι με 19,70%, ο Γιοχάνες Κάιζερ με 13,94% και η Έβελιν Ματέι με 12,47%.
Αυτά τα στοιχεία αποκαλύπτουν μια μεταμόρφωση σημαντικού μεγέθους, ιδίως εντός του πολυκομματικού συστήματος της Χιλής. Ένας πρωταρχικός παράγοντας είναι η αποδυνάμωση της υποστήριξης προς τις αριστερές και κεντροαριστερές δυνάμεις – το χαμηλότερο ποσοστό ψήφων τους για την προεδρία από το 1990 – και η κατάρρευση της παραδοσιακής Δεξιάς, ιδίως κομμάτων όπως η Εθνική Ανανέωση και η Ανεξάρτητη Δημοκρατική Ένωση, τα οποία είχαν σημαντική επιρροή για δεκαετίες. Μαζί, αυτά τα δύο μπλοκ είχαν αποτελέσει τους κύριους συνασπισμούς που καθοδήγησαν τη δημοκρατική μετάβαση της Χιλής από το 1990 και μετά.
Το 2021 εμφανίστηκαν έγγραφα που απεδείκνυαν ότι ο πατέρας του Χοσέ Αντόνιο Καστ υπηρέτησε στη Βέρμαχτ κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε κομματική ταυτότητα του ναζιστικού κόμματος. Ο ίδιος αρνείται ότι ο πατέρας του ήταν υποστηρικτής των Ναζί και τον εμφανίζει ως απλό στρατιώτη που έκανε τη θητεία του. Στις εκλογές του 2017 ο Καστ είχε δηλώσει ότι «…αν ζούσε(ο Πινοσέτ) θα με ψήφιζε». Ο ίδιος δήλωνε το 2021 «…δεν είμαι πινοσετικός, αλλά εκτιμώ όλα όσα έκανε» προσθέτοντας ότι «η δικτατορία έθεσε να θεμέλια του νεωτερισμού».
Στο Εθνικό Κογκρέσο, εξελέγησαν και οι 155 βουλευτές και οι 23 από τους 50 γερουσιαστές. Στην Κάτω Βουλή, το μεγαλύτερο μπλοκ της νέας νομοθετικής εξουσίας θα αποτελείται από αυτή τη «νέα Δεξιά» των φιλελεύθερων, των Ρεπουμπλικανών, των ακροδεξιών και των κοινωνικών χριστιανών – οι Καστ και Κάιζερ διαμόρφωσαν κοινό ψηφοδέλτιο – η οποία ξεπέρασε την παραδοσιακή Δεξιά, επιβεβαιώνοντας την ιστορική της παρακμή και τη μετατόπιση της εσωτερικής δυναμικής.
Εν τω μεταξύ, η εκπροσώπηση του κυβερνώντος συνασπισμού έχει μειωθεί, καθώς η Δεξιά προβλέπεται να εξασφαλίσει απόλυτη πλειοψηφία – επιτρέποντάς της να κυβερνήσει χωρίς δυσκολία για πρώτη φορά από τη μετάβαση στη δημοκρατία – ενισχυμένη από τους υποστηρικτές του Παρίσι, οι οποίοι επίσης πέτυχαν ισχυρή εκπροσώπηση. Στη Γερουσία, η οποία ανανεώθηκε μόνο εν μέρει, η Δεξιά απέκτησε επίσης πλειοψηφία, αν και μικρότερη.
Ο επαναληπτικός γύρος των προεδρικών εκλογών θα διεξαχθεί στις 14 Δεκεμβρίου. Αν και η εκλογική αναμέτρηση βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, οι προοπτικές της Χάρα φαίνονται απομακρυσμένες. Το συνολικό ποσοστό των δεξιών ψήφων υπερβαίνει το 50% -χωρίς να υπολογίζονται οι ψηφοφόροι του Παρίσι, οι οποίοι έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στην κυβέρνηση Μπόριτς και στην υποψηφιότητα της Χάρα- υποδηλώνοντας μια σοβαρή ήττα για το προοδευτικό μπλοκ.
Οι εκλογές παρακολουθούνται στενά ως δείκτης της ευρύτερης τύχης της Αριστεράς της Νότιας Αμερικής, η οποία πρόσφατα υπέστη οπισθοδρομήσεις σε χώρες όπως η Αργεντινή και η Βολιβία.
Τον περασμένο μήνα, ένας κεντροδεξιός πρόεδρος εξελέγη στη γειτονική Βολιβία μετά από 20 χρόνια σοσιαλιστικής διακυβέρνησης. Οι υποψήφιοι της Δεξιάς φαίνεται πιθανό να κερδίσουν τις προεδρικές εκλογές στην Κολομβία και το Περού τον επόμενο χρόνο, ενώ ο Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα προβλέπεται να αντιμετωπίσει μια σκληρή μάχη για να διατηρήσει το αξίωμά του στη Βραζιλία, παρά την καταδίκη του πρώην προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο για την απόπειρα ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος.
Το σκίτσο του Χοσέ Αντόνιο Καστ είναι του Paolo Lombardi.
