Στις 19 Νοεμβρίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις παρουσίασαν μια Κοινή Ανακοίνωση σχετικά με τη Στρατιωτική Κινητικότητα, η οποία αποτελεί ένα ιστορικό σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή άμυνα. Το έγγραφο προτείνει τη δημιουργία ενός χώρου στρατιωτικής κινητικότητας σε ολόκληρη την ΕΕ έως το τέλος του 2027, ως πρώτο βήμα προς τη σταδιακή επίτευξη μιας «στρατιωτικής Σένγκεν» όσον αφορά τους κανονισμούς, τις υποδομές και τις δυνατότητες.
Η ευρωπαϊκή ασφάλεια βρίσκεται σε καμπή. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η ρευστότητα του διεθνούς περιβάλλοντος και η επαναξιολόγηση του αμερικανικού αποτυπώματος στην ευρωπαϊκή άμυνα αναδεικνύουν μια παλιά, αλλά επιτακτική προτεραιότητα: τη στρατιωτική κινητικότητα. Δεν πρόκειται για τεχνικό παρακολούθημα της άμυνας, αλλά για τον άξονα που επιτρέπει στην Ευρώπη να αποτρέψει, να μεταφέρει, να ενισχύσει και, αν χρειαστεί, να ανταποκριθεί εγκαίρως. Όπως υπενθυμίζει η Σχέση Πυξίδα της ΕΕ, χωρίς την ικανότητα ταχείας μετακίνησης δυνάμεων και υλικού, η ισχύς παραμένει δυνητική, όχι πραγματική.
Από το 2018, όταν τέθηκαν τα πρώτα Σχέδια Δράσης για τη Στρατιωτική Κινητικότητα, η ΕΕ έκανε ουσιαστικά βήματα: κοινά πρότυπα, χαρτογράφηση κρίσιμων εμποδίων, χρηματοδότηση έργων διπλής χρήσης μέσω του Connecting Europe Facility (CEF). Ωστόσο, τα κενά παραμένουν. Οι εθνικές διαδικασίες αδειοδότησης για διασυνοριακές μεταφορές εξακολουθούν να είναι αποσπασματικές και ανομοιόμορφες: από τη διεκπεραίωση επικίνδυνων φορτίων έως την έγκριση υπερμεγεθών οχημάτων, από τα διπλωματικά διαβατήρια μέχρι τη διασφάλιση συνοδών μέτρων ασφαλείας. Σε ορισμένα κράτη-μέλη, η προθεσμία προαναγγελίας αγγίζει ακόμα και τις σαράντα πέντε ημέρες — χρονικός ορίζοντας ανεπαρκής για κάθε λογική αποτροπής, όταν ο στόχος που έχει τεθεί πολιτικά είναι τα τρία εργάσιμα 24ωρα.
Η ιδέα μιας «στρατιωτικής Σένγκεν» προκύπτει ακριβώς από αυτή την αντίφαση: σύνορα ανοιχτά για ανθρώπους και αγαθά, αλλά δυσκίνητα για τανκς, γεφυροφόρα οχήματα ή συστοιχίες αεράμυνας. Ο αναχρονισμός δεν αφορά μόνο τη γραφειοκρατία, αλλά αφορά υποδομές και ικανότητες. Γέφυρες που δεν αντέχουν το βάρος αρμάτων τελευταίας γενιάς, σιδηροδρομικές γραμμές με περιορισμούς φορτίου, σήραγγες με ανεπαρκές ελεύθερο προφίλ, λιμένες χωρίς επαρκείς ράμπες Ro-Ro για ταχεία επιβίβαση, αεροδρόμια που δεν μπορούν να υποστηρίξουν βαριά μεταγωγικά. Η τεχνική λεπτομέρεια μετατρέπεται σε στρατηγική υστέρηση.
Η πρόσφατη Κοινή Ανακοίνωση για τη Στρατιωτική Κινητικότητα — με στόχο τη δημιουργία έως το 2027 μιας ενιαίας ευρωπαϊκής περιοχής στρατιωτικής κινητικότητας — επιχειρεί να γεφυρώσει ακριβώς αυτά τα χάσματα. Τρεις είναι οι πυλώνες που συγκροτούν τη φιλοσοφία της: ρυθμιστική εναρμόνιση, επενδύσεις σε υποδομές διπλής χρήσης και επιχειρησιακοί μηχανισμοί προτεραιοποίησης σε συνθήκες κρίσης.
Πρώτον, η ρυθμιστική απλοποίηση. Η πρόταση για ενιαίο σύνολο κανόνων που θα καλύπτει το πλήρες φάσμα των διασυνοριακών στρατιωτικών μεταφορών — από τα τελωνεία και τη διπλωματική τεκμηρίωση, έως τη μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων και τις άδειες υπερμεγεθών — δεν είναι απλώς «καλό να υπάρχει». Είναι πολλαπλασιαστής ισχύος. Με μειωμένες προθεσμίες προαναγγελίας, τυποποιημένα πρότυπα αιτήσεων, κοινά ψηφιακά συστήματα και κυρίως, με άδειες που ισχύουν μέχρι ανάκλησης αντί για ετήσιες ανανεώσεις, δημιουργείται προβλεψιμότητα για τους επιτελείς και σταθερότητα για τους πολιτικούς προϊσταμένους. Η απλοποίηση της διαδικασίας έχει άμεσο αντίκτυπο στην ταχύτητα κλιμάκωσης και στην αξιοπιστία της αποτροπής.
Δεύτερον, οι υποδομές. Η επιλογή τεσσάρων πολυτροπικών διαδρόμων προτεραιότητας αντικατοπτρίζει τον αναγκαίο ρεαλισμό: δεν μπορούν όλα να γίνουν παντού και ταυτόχρονα. Χρειάζεται συγκέντρωση πόρων σε αρτηρίες που επιτρέπουν μαζικές μετακινήσεις σε σύντομο χρόνο, από τα λιμάνια του Βορρά και της Βαλτικής προς τα ανατολικά σύνορα, αλλά και από τη Μεσόγειο προς το κεντρικό και ανατολικό μέτωπο. Η προτεινόμενη αύξηση χρηματοδότησης του CEF για έργα διπλής χρήσης στο πλαίσιο του επόμενου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, σε συνδυασμό με μια «λίστα θερμών σημείων» περίπου 500 έργων με ανάγκες της τάξης των €100 δισεκατομμυρίων, υπογραμμίζουν το μέγεθος της πρόκλησης. Η αναβάθμιση γεφυρών, η ενίσχυση σιδηροδρομικών αξόνων, ο εκσυγχρονισμός λιμένων και κόμβων logistics, οι εναρμονισμένοι κανόνες φόρτωσης επικίνδυνων υλικών, όλα συνιστούν μια νέα αρχιτεκτονική διπλής χρήσης που υπηρετεί τόσο την άμυνα όσο και την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών.
Τρίτον, οι μηχανισμοί ταχείας απόκρισης. Το προτεινόμενο «σύστημα ενισχυμένης ανταπόκρισης» τύπου fast lane- το οποίο μπορεί να ενεργοποιηθεί εντός 48 ωρών σε κρίση- απαντά στο καίριο ερώτημα: τι κάνουμε όταν οι κανονικές διαδικασίες, όσο βελτιωμένες κι αν είναι, δεν επαρκούν; Η θέσπιση οριζόντιας προτεραιοποίησης στα δίκτυα μεταφοράς, με προσωρινές εξαιρέσεις σε κανόνες καμποτάζ, χρόνους οδήγησης/ανάπαυσης και προτεραιότητα σε κρίσιμες υπηρεσίες, παρέχει εκείνα τα πολύτιμα «παράθυρα χρόνου» που στην επιχειρησιακή τέχνη μπορούν να κρίνουν μια στρατιωτική έκβαση. Η επιτυχία αυτού του μηχανισμού θα κριθεί από δύο παραμέτρους: τη σαφήνεια των κανόνων εμπλοκής και την ποιότητα της διαλειτουργικότητας με τα εθνικά και νατοϊκά πρωτόκολλα.
Στο ίδιο πνεύμα, η δημιουργία ενός «Ταμείου Αλληλεγγύης/Χώρου Ικανοτήτων» για τη συγκέντρωση μεταφορικών μέσων όλων των ειδών-στρατιωτικών και πολιτικών- μπορεί να λύσει έναν διαχρονικό γρίφο: τον συντονισμό περιορισμένων πόρων σε πυκνές χρονικά φάσεις μετακίνησης. Η εθελοντική καταχώριση μέσων από τα κράτη-μέλη και η δυνατότητα της Ένωσης να συμπληρώνει κενά, αυξάνουν την ισχύ του συνόλου. Εδώ, οι λεπτομέρειες για την αποζημίωση, την προτεραιοποίηση και τους κανόνες εμπλοκής θα είναι καθοριστικές.
Κρίσιμη είναι και η σχέση με το ΝΑΤΟ. Η ΕΕ δεν λειτουργεί σε κενό. Η κινητικότητα στρατευμάτων στο ευρωατλαντικό πλαίσιο έχει ήδη αναλυθεί από τη Συμμαχία ως ζήτημα «στρατηγικής εφοδιαστικής». Η δέσμευση για σεβασμό των συμφωνημένων αρχών και εθνικών αρμοδιοτήτων, με παράλληλη ενημέρωση/διασύνδεση σε ενεργοποιήσεις fast lane, μειώνει τον κίνδυνο επικαλύψεων και ενισχύει τη συλλογική αποτροπή. Με άλλα λόγια, η ευρωπαϊκή στρατιωτική κινητικότητα είναι πολλαπλασιαστής ισχύος και για το ΝΑΤΟ, όχι παράλληλη δομή
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Πέρα από τη θεσμική μηχανική, η ουσία βρίσκεται στις στρατηγικές επιπτώσεις, όπως:
Πρώτον, αποτροπή με αξιοπιστία. Η δυνατότητα να μετακινηθούν ενισχύσεις εντός ημερών, όχι εβδομάδων, μεταβάλλει τους υπολογισμούς ενός αντιπάλου. Στην αποτροπή, η ταχύτητα ισούται με κόστη για τον επιτιθέμενο.
Δεύτερον, ανθεκτικότητα και διαλειτουργικότητα. Κανόνες, πρότυπα και ψηφιακά συστήματα που λειτουργούν «by default» σε καιρό ειρήνης, αυξάνουν την ανθεκτικότητα σε κρίση. Ταυτόχρονα, αποκτούνται data και εμπειρία σε real-time που τροφοδοτούν συνεχή βελτίωση.
Τρίτον, οικονομίες κλίμακας. Οι επενδύσεις σε υποδομές διπλής χρήσης βελτιώνουν την πολιτική εφοδιαστική και τις εμπορευματικές αλυσίδες. Οι εταιρείες logistics κερδίζουν από προβλεψιμότητα και αναβαθμισμένες υποδομές — δεν είναι μ’ονο «κόστος άμυνας» αλλά και «κεφάλαιο ανταγωνιστικότητας».
Τέταρτον, στρατηγική αυτονομία χωρίς αυταπάτες. Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ικανότητας ταχείας μετακίνησης δεν υποκαθιστά το ΝΑΤΟ, αλλά μειώνει τις «τριβές» και αυξάνει τη συμβολή της Ευρώπης στη συλλογική άμυνα. Πρόκειται για κατανομή βαρών στην πράξη.
Μπορούμε να εξετάσουμε κάποια παραδείγματα εφαρμογής.
Ας πάρουμε μια υποθετική ανάπτυξη μηχανοκίνητης ταξιαρχίας από κράτος-μέλος της Κεντρικής Ευρώπης προς την Ανατολική Πτέρυγα. Με το νέο πλαίσιο: οι άδειες μεταφοράς επικίνδυνων καυσίμων και πυρομαχικών υποβάλλονται σε τυποποιημένα πρότυπα, οι τελωνειακές διαδικασίες εκκαθαρίζονται ψηφιακά, οι υπερμεγέθεις μεταφορές καταχωρίζονται σε κοινό σύστημα, η προαναγγελία πέφτει σε τρεις εργάσιμες ημέρες. Οι σιδηροδρομικές πλατφόρμες έχουν προ-πιστοποιηθεί για τα φορτία, οι γέφυρες στον διάδρομο έχουν αναβαθμιστεί, και στον λιμένα εκφόρτωσης υπάρχει slot προτεραιότητας. Αν δε, το περιβάλλον επιδεινωθεί, ενεργοποιείται ο μηχανισμός fast lane: προσωρινές εξαιρέσεις σε κανόνες καμποτάζ, ευελιξία σε χρόνους οδήγησης με αυξημένες δικλίδες ασφαλείας και δέσμευση επιπλέον μεταφορικών μέσων από την Κοινό Χώρο Αλληλεγγύης. Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς γρηγορότερο, είναι ποιοτικά διαφορετικό: η διακίνηση γίνεται προβλέψιμη, διαφανής, και επιχειρησιακά ασφαλής.
Μια δεύτερη περίπτωση: αερομεταφορά ιατρικού υλικού και ομάδων MEDEVAC μετά από υβριδικό συμβάν. Οι άδειες overflight και landing slots, συχνά «στενωποί» σε ειρηνική περίοδο, προ-συμφωνούνται με πρότυπα, μέχρι ανάκλησης. Τα αεροδρόμια εκχωρούν προσωρινά διαδρόμους προτεραιότητας, τα τελωνεία εφαρμόζουν διαδικασίες fast track για επικίνδυνα βιοϊατρικά φορτία, και οι πολιτικοί πάροχοι μεταφορών αποζημιώνονται μέσω προσυμφωνημένων μηχανισμών. Η ταχύτητα μετατρέπεται σε σωτήρια ικανότητα.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ 2027
Η θέσπιση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής περιοχής στρατιωτικής κινητικότητας έως το 2027 είναι ορόσημο, όχι τερματισμός, μέσα στην ευρύτερη διαδικασία στρατιωτικοποίησης της ΕΕ. Η βιωσιμότητα θα εξαρτηθεί από:
Από τη θεσμική εδραίωση: ενσωμάτωση των απλουστεύσεων στο κεκτημένο, ώστε να αντέχουν σε πολιτικούς κύκλους. Ωστόσο, ο καθοριστικός παράγοντας θα είναι η εθνική κυριαρχία και η πολιτική βούληση. Η απλοποίηση αδειών και η προτεραιοποίηση δικτύων σε κρίση αγγίζουν ευαίσθητες χορδές κυριαρχίας. Απαιτείται σαφής κατανομή αρμοδιοτήτων, διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και αξιόπιστοι μηχανισμοί αναλογικότητας και λογοδοσίας.
Από τη συνεχή χρηματοδότηση: ένα σταθερό pipeline έργων διπλής χρήσης με έλεγχο δεικτών απόδοσης. Η κλίμακα των επενδύσεων είναι μεγάλη. Χρειάζεται έξυπνη μόχλευση (συνδυασμός CEF, εθνικών κονδυλίων, EIB, ιδιωτικών κεφαλαίων), ιεράρχηση έργων με αντικειμενικά κριτήρια επιχειρησιακής αξίας και αυστηρή παρακολούθηση υλοποίησης.
Από τις ασκήσεις και αξιολογήσεις: τακτικές πανευρωπαϊκές ασκήσεις κινητικότητας με συμμετοχή ή όχι του ΝΑΤΟ και δημοσιοποίηση των συμπερασμάτων. Η γραφειοκρατία δεν αλλάζει με ένα έγγραφο. Απαιτείται πρακτική εξάσκηση: ασκήσεις κινητικότητας κλίμακας, stress tests σε λιμένες/σιδηροδρομικούς κόμβους, πιλοτικές ενεργοποιήσεις του fast lane, με δημοσίευση συμπερασμάτων και διορθωτικών ενεργειών.
Από την εφαρμοσμένη καινοτομία: αξιοποίηση δορυφορικής πλοήγησης, ψηφιακών «διαβατηρίων φορτίου», αισθητήρων υποδομών και AI για προγνωστική συντήρηση και βελτιστοποίηση δρομολογίων. Η επιτυχία των «αδειών μέχρι ανάκλησης» και των ταχύτερων προθεσμιών απαιτεί διαλειτουργικά ψηφιακά συστήματα, ασφάλεια δεδομένων, και εκπαίδευση των φορέων υλοποίησης. Η τυποποίηση χωρίς αξιόπιστη ψηφιοποίηση κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά.
Η επιτυχία του εγχειρήματος θα εξαρτηθεί εν πολλοίς και από την κοινωνική αποδοχή: διαφάνεια για τα οφέλη διπλής χρήσης και σαφείς δικλίδες προστασίας δικαιωμάτων/ασφάλειας. Κυρίως όμως, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες πρέπει να είναι πεπεισμένες για την αναγκαιότητα τέτοιων πρωτοβουλιών, οι οποίες συμβάλλουν στη περαιτέρω στρατιωτικοποίηση της ΕΕ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η «στρατιωτική Σένγκεν» δεν είναι ρητορικό σχήμα, αλλά στρατηγική επιλογή του 21ου αιώνα. Σε ένα περιβάλλον όπου ο χρόνος συμπιέζεται και οι απειλές πολλαπλασιάζονται, η Ευρώπη έχει αποφασίσει να μετατρέψει την οικονομία κλίμακας και το ρυθμιστικό της βάρος, σε επιχειρησιακή ταχύτητα και ανθεκτικότητα. Η απλούστευση των κανόνων, οι στοχευμένες επενδύσεις σε υποδομές διπλής χρήσης και οι αξιόπιστοι μηχανισμοί ταχείας απόκρισης, συνθέτουν μια αρχιτεκτονική ασφάλειας που υπηρετεί τόσο την αποτροπή όσο και την συνέχιση λειτουργίας του ευρωπαϊκού μοντέλου, σύμφωνα με τις Βρυξέλλες.
