ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, μια διπλωματική πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ το 2020, είχαν ως αρχικό στόχο την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και ορισμένων αραβικών χωρών. Βασισμένες στο όνομα του πατριάρχη Αβραάμ, που τιμάται από Χριστιανούς, Εβραίους και Μουσουλμάνους, οι συμφωνίες αυτές αποσκοπούσαν στην προώθηση μιας υποτιθέμενης χαμένης ενότητας μεταξύ των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών. Μέχρι το 2021, χώρες όπως το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μαρόκο υπέγραψαν τις συμφωνίες, ενώ το Σουδάν εξέφρασε ενδιαφέρον χωρίς να ολοκληρώσει τη διαδικασία.Η δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ προσπαθεί να επεκτείνει τις Συμφωνίες, περιλαμβάνοντας χώρες όπως ο Λίβανος, η Συρία και η Σαουδική Αραβία. Η πρωτοβουλία αυτή δεν ήταν απλώς μια ειρηνευτική προσπάθεια, αλλά ένα στρατηγικό εργαλείο των ΗΠΑ για την ενίσχυση της σταθερότητας γύρω από το Ισραήλ, ανεξάρτητα από την επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος, και την ενοποίηση αραβικών χωρών ενάντια στο Ιράν.
Με την άνοδο του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία, το εγχείρημα φάνηκε να παγώνει, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο του Ισραήλ κατά της Χαμάς και της Χεζμπολάχ,στη Λωρίδα της Γάζας και τον Λίβανο.
Ωστόσο, μια απροσδόκητη εξέλιξη ήρθε με την πρόσφατη σύνοδο κορυφής C5+1 (Κεντρική Ασία και ΗΠΑ), όπου το Καζακστάν ανακοίνωσε την προσχώρησή του στις Συμφωνίες του Αβραάμ. Αυτή η κίνηση σηματοδοτεί όχι μόνο την επανενεργοποίηση του σχεδίου, αλλά και την επέκτασή του πέρα από την περιοχή του Μαγκρέμπ, στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ δεν ήταν ποτέ μια απλή διπλωματική πρωτοβουλία. Κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, οι ΗΠΑ κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για να ενώσουν το Ισραήλ με αραβικές χώρες, με στόχο την απομόνωση του Ιράν και την πίεση προς την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος διατηρούσε αντι-ισραηλινή στάση. Η ιδέα επεκτάθηκε γρήγορα πέρα από τον αραβικό κόσμο. Προσπάθειες για εμπλοκή των χωρών της Κεντρικής Ασίας ξεκίνησαν ήδη από το 2021, με το Ουζμπεκιστάν να δωρίζει 50 εκατομμύρια δολάρια στο Ταμείο των Συμφωνιών του Αβραάμ, που ιδρύθηκε από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τα ΗΑΕ.
Η πρόσφατη πρόσβαση του Καζακστάν στις συμφωνίες δεν ήταν τυχαία. Το έγγραφο αναφέρει ότι ο Αμερικανός Ειδικός Απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή Στιβ Γουίτκοφ, πραγματοποίησε εκτεταμένη προπαρασκευαστική εργασία, συμπεριλαμβανομένων επισκέψεων στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν τον Μάρτιο του 2025. Το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να έπαιξε κρίσιμο ρόλο ως διαμεσολαβητής, εκμεταλλευόμενο τις στενές σχέσεις του με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι η μυστική πλευρά της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν τον Αύγουστο του 2025, περιλαμβάνει ρήτρα για την προσχώρησή τους στις Συμφωνίες του Αβραάμ.
Από την πλευρά του Καζακστάν, η κίνηση παρουσιάζεται ως τυπική, μια συνέχεια των διμερών σχέσεων με το Ισραήλ από το 1992. Ωστόσο, Αμερικανοί αναλυτές όπως αυτοί του Atlantic Council βλέπουν σε αυτή, το ξεκίνημα μιας βαθύτερης στρατηγικής. Η μυστικότητα γύρω από τις προετοιμασίες υποδηλώνει ότι η επέκταση αυτή δεν είναι αθώα, αλλά μέρος ενός σχεδίου που απειλεί πολλαπλούς δρώντες στην περιοχή.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Η ΣΤΟΧΕΥΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ
Η κύρια στόχευση των ΗΠΑ μέσω αυτής της επέκτασης είναι η Ρωσία. Η Κεντρική Ασία και ο Καύκασος αποτελούν ιστορικές σφαίρες επιρροής της Μόσχας, κληρονομιά της Σοβιετικής Ένωσης. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, επεκτεινόμενες εδώ, στοχεύουν στην αποδυνάμωση αυτής της επιρροής, προωθώντας εναλλακτικές συμμαχίες με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Είναι προφανές ότι η Ουάσιγκτον επιδιώκει αν όχι να εκδιώξει, τουλάχιστον να μειώσει την επιρροή της Ρωσίας από αυτές τις περιοχές.
Πρόσφατες πληροφορίες δείχνουν ότι η Ρωσία έχει ήδη αντιδράσει. Μετά την ανακοίνωση του Καζακστάν, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Καζάκος ομόλογος του υπέγραψαν Διακήρυξη Στρατηγικής Συνεργασίας και Συμμαχίας, μαζί με 13 άλλα έγγραφα συνεργασίας σε τομείς όπως η οικονομία, οι μεταφορές και η εκπαίδευση. Αυτή η κίνηση φαίνεται ως δελεαστική για να διατηρήσει το Καζακστάν στην τροχιά της Μόσχας, αλλά ρωσικές πηγές αφήνουν να εννοηθεί, ότι μπορεί να ακολουθήσουν δύσκολες εξελίξεις εάν οι σύμμαχοι της Ρωσίας συνεχίσουν να “κάθονται σε δύο καρέκλες”.
Επιπλέον, η δημιουργία ενός “Διαδρόμου NATO” μέσω της Κασπίας Θάλασσας, ο οποίος θα μπορούσε να δημιουργηθεί, απειλεί την ασφάλεια της Ρωσίας. Αυτός ο διάδρομος θα επέτρεπε την παράκαμψη της Ρωσίας για εξαγωγές φυσικών πόρων, ενισχύοντας την οικονομική ανεξαρτησία των κεντροασιατικών χωρών από τη Μόσχα.
ΣΤΟΧΕΥΣΗ ΤΟΥ ΙΡΑΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Το Ιράν είναι ένας ακόμα κύριος στόχος. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ σχεδιάστηκαν αρχικά για να ενώσουν αραβικές χώρες ενάντια στην Τεχεράνη. Η κίνηση προς την Κεντρική Ασία επεκτείνει αυτό το μέτωπο, καθώς το Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν, μέσω της συνεργασίας με τις ΗΠΑ, μπορούν να ενισχύσουν τις θέσεις τους απέναντι στο Ιράν. Κύκλοι της Τεχεράνης εκφράζουν ανησυχίες, βλέποντας στην πρόσβαση του Ισραήλ και του ΝΑΤΟ στην Κασπία Θάλασσα μια απειλή για τα συμφέροντα του Ιράν, ιδιαίτερα στα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου.
Ιστορικά, το Ιράν έχει στενές σχέσεις με την Αρμενία, ενώ το Αζερμπαϊτζάν, με τις στενές σχέσεις του με το Ισραήλ (το οποίο παρέχει όπλα και τεχνογνωσία), αποτελεί αντίπαλο. Η μυστική ρήτρα στην ειρηνευτική συμφωνία Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, εάν ισχύει, θα μπορούσε να απομονώσει περαιτέρω το Ιράν.
Για την Τουρκία, η επέκταση αυτή είναι ένα πλήγμα στα σχέδια της για ενότητα των τουρκικών λαών μέσω του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS). Η Άγκυρα αντιτάχθηκε εξαρχής στις Συμφωνίες του Αβραάμ λόγω της αντι-ισραηλινής πολιτικής της. Η C5+1 θεωρείται εναλλακτική στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών, απειλώντας το όραμα του “Μεγάλου Τουράν”. Το Αζερμπαϊτζάν, ενώ προωθεί την πρόσβαση του Καζακστάν, κρατά χαμηλό προφίλ λόγω των δεσμών του με την Τουρκία και της παρουσίας εκατομμυρίων Αζέρων στο Ιράν, οι οποίοι μπορεί να δουν αυτή την κίνηση ως προδοσία.
Η ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΗΠΑ
Η Κίνα είναι ο τέταρτος παίκτης που πλήττεται. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν τον έλεγχο των διαδρομών μεταφοράς στην Κεντρική Ασία, που είναι κρίσιμες για την πρωτοβουλία “Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος” της Κίνας. Επιπλέον, το στρατιωτικό ενδιαφέρον των ΗΠΑ στην περιοχή οφείλεται στην εγγύτητα με τις βάσεις πυραύλων της Κίνας στο Σιντζιάνγκ, όπου βρίσκονται οι κύριες εγκαταστάσεις των Στρατηγικών Πυραυλικών Δυνάμεων της Κίνας.
Πρόσθετες λεπτομέρειες από γεωπολιτικές αναλύσεις δείχνουν ότι η επιστροφή αμερικανικών στρατευμάτων στην Κεντρική Ασία φαντάζει πιο ρεαλιστική από την επιστροφή στην αεροπορική βάση Μπαγκράμ στο Αφγανιστάν. Αυτό θα επέτρεπε παρακολούθηση και πιθανή απειλή κατά κινεζικών εγκαταστάσεων, εντείνοντας την αντιπαλότητα ΗΠΑ-Κίνας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ
Η επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο αποτελεί μέρος ενός νέου “μεγάλου παιχνιδιού”, παρόμοιου με αυτό του 19ου αιώνα μεταξύ Βρετανίας και Ρωσίας. Οι ΗΠΑ, μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, επιδιώκουν να αναδιατάξουν τις ισορροπίες, αποδυναμώνοντας τη Ρωσία, το Ιράν, την Τουρκία και την Κίνα, ενώ ενισχύουν το Ισραήλ και τις δικές τους στρατηγικές θέσεις.
Ωστόσο, αυτή η κίνηση ενέχει κινδύνους. Η μυστικότητα και οι αντιδράσεις δείχνουν ότι η περιοχή μπορεί να γίνει πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων. Η Ρωσία έχει ήδη απαντήσει με ενίσχυση συμμαχιών, ενώ η Τουρκία πιθανότατα λαμβάνει μέτρα για να ματαιώσει τα σχέδια. Το Ιράν και η Κίνα, από την πλευρά τους, θα εντείνουν τις προσπάθειές τους για διατήρηση επιρροής.
Συνολικά, οι Συμφωνίες του Αβραάμ, από σύμβολο ενότητας, κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας Τραμπ, μετατρέπονται σε εργαλείο γεωπολιτικής χειραγώγησης κατά τη δεύτερη θητεία του. Η εξέλιξη αυτή υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα των διεθνών σχέσεων και την ανάγκη για προσεκτική ανάλυση των κρυφών σχεδίων που κρύβονται πίσω από όλες τις διεθνείς πρωτοβουλίες. Προς το παρόν, μπορούμε να προβλέψουμε με σχετική βεβαιότητα, ότι οι αμερικανικές πρωτοβουλίες στη περιοχή θα φέρουν νέες αντιπαραθέσεις.
